Nassaubioscoop

De Nassaubioscoop (ook bekend als de Centrum Bioscoop en Thalia Theater) is een voormalige bioscoop aan de Lijnbaansgracht in de Jordaan in Amsterdam. Over theaters in Amsterdam is veel gepubliceerd. In 1996 publiceerde Richard van Bueren: Saturday night at the movies: het grote Amsterdamse bioscopenboek, 2 delen. Oss, Amsterdam, 1996.[1] Over de theaters in de Jordaan publiceerden in 2011 Anneloes Pen en Ton Damen, in samenwerking met Mieke Krijger, een groot overzichtsartikel in Het Parool: 'Paleizen van Heintje Davids en de stomme film'.[2] Theo Bakker vatte het voorgaande enigszins samen in een artikel.[3]

Nassaubioscoop Thalia
De Nassaubioscoop op de Lijnbaansgracht April 2017
Algemene gegevens
Locatie	Amsterdam
Coördinaten	52° 23′ NB, 4° 53′ OL
Opening	1913
Sluiting	1933
Adres	Lijnbaansgracht 31
Aantal zalen	1
Ontworpen door	Pieter Antonie Johan Scheelbeek
Portaal    Film

Het theater werd in opdracht van de ondernemers S. Nort en J. Alengs gebouwd als filmtheater naar een ontwerp van de architect Pieter Antonie Johan Scheelbeek. P.A.J. Scheelbeek kwam met een ontwerp dat duidelijk geënt was op de Moorse architectuur, met drie typerende hoefijzerbogen op de façade, geflankeerd door twee blinde ramen waarin ruimte was voor affiches. In die dagen hadden films iets exotisch, bioscopen werden vernoemd naar het Alhambra etc. Met zijn markante uiterlijk speelde de bioscoop rol in de geschiedenis van de cinematografie. Het theater dat spoedig een variététheater werd, kende zo'n honderd stoelen in één zaal die 19 meter diep en 8,5 meter breed was, met een hoogte van 4,80 meter. De artiesten die er optraden werden lokale helden, zoals Mie en Ko (Gebroeders Chanson). Zij baseerden hun revues op de actualiteit en traden vervolgens ook landelijk op. Ook vonden regelmatig bijeenkomsten plaats voor de SDAP. Er was een noodgang die uitkwam op een binnenplaatsje dat toegang gaf tot een slop, de Berengang. De gang en de daaraan staande pandjes bestaan nog steeds. In de inpandige huizen woonden tot 1934 ambachtslieden.

De bioscoop opende op 27 april 1913 zijn deuren (de oude bebouwing moest eerst nog gesloopt worden) en werd toen uitgebaat door ene H. van Praag. In maart 1929 sloot het bedrijf, maar de bioscoop maakte nog twee herstarts; de eerste volgde een maand na de sluiting in 1929 onder de naam Centrum Bioscoop en legde nog geen jaar later in 1930 alweer het loodje, de bioscoop in april 1931 onder de naam Thalia Bioscoop opnieuw geopend, maar dit was ook geen succesvolle onderneming. De bioscoop sloot in maart 1933 definitief de deuren. De naam Thalia ging over op een zalencomplex dat vlak bij de bioscoop, op de hoek van de Goudsbloemstraat en de Lijnbaansgracht was gelegen. Dit heeft het nog tot het begin van de 21ste eeuw uitgezongen.

Het gebouw in de jaren zeventig

Het gebouw heeft daarna nog enkele andere functies gehad. Lange tijd was er een houthandel in gevestigd. In 1971 werd Dirk van den Broek de eigenaar en vestigde in het theater een supermarkt Dirk van den Broek en korte tijd een galerie. Over het verval van dit theater werd voor het eerst alarm geslagen in Wijkkrant Jordaan& Gouden Reael.[4] In 2009 waren er plannen het pand te slopen teneinde er een luxe appartementencomplex neer te zetten, maar dit plan van D-Winkels B.V. - een van de B.V.'s van Dirk van den Broek - werd door Stadsdeel Centrum afgekeurd omdat het de sloop behelsde van de gevel. De buurt heeft zich ingezet voor het behoud van de gevel. In dat besluit speelde het rapport Waardestelling. De voorgevel van de voormalige Nassaubioscoop van Marieken van den Bichelaer 30 juni 2008[5] een rol en het artikel van Mieke Krijger uit 2007.

Dirk van den Broek, de eigenaar, heeft het pand nadat de zelfbediening rond 2002 werd opgeheven schromelijk verwaarloosd. Pas eind 2016 werden op aandringen van de Welstandscommissie de witte platen verwijderd, die de gevel zo'n 30 jaar hadden bedekt, om te onderzoeken of er nog oorspronkelijk elementen in de gevel zaten. Dat was een wel erg trage reactie van de Welstandscommissie op het waardestellingsrapport dat Van den Bichelaer uit 2008. In dat rapport had zij voor een monumentenstatus voor het theater gepleit. Het Jordaanmuseum had in 2007 al de aandacht gevestigd op het in verval rakend pand, een van de 14 theaters die er ooit in de Jordaan waren geweest.