Sociëteit Momus

Oorkonde dramawedstrijd, 1883

Het bestuur van Momus in 1925

Na 1800 werden op veel plaatsen in Europa sociëteiten opgericht, die onder andere bals organiseerden. In feite namen de sociëteiten deze activiteiten over van de gilden, die dit vóór de Franse tijd deden. Zo werd ook in diverse plaatsen in Limburg het carnaval door sociëteiten georganiseerd, zoals dat ook gebruikelijk was in het Duitse Rijnland. In Keulen was hier al mee gestart in 1823, Düsseldorf volgde in 1835 en Mainz in 1838.

Momus was in 1839/41 hoogstwaarschijnlijk de eerste vereniging in Nederland die zich bezighield met de organisatie van het carnavalsfeest, gevolgd door het Venlose Jocus in 1842. De naam Momus stamt af van de Griekse god Momus. Volgens de Düsseldorfer Narrenkalender van 1841 heeft "Carnaval de Grote" drie zoons: Momus, Jocus en Comus. Momus is de Griekse god van spot en kritiek. Toen in Venlo een sociëteit werd opgericht die de carnaval moest organiseren, konden zij nog maar kiezen tussen Comus (Griekse god van de grappen) en Jocus (Romeinse god van de grappen).

Het oudemannenhuis aan de Herbenusstraat

Carnaval op het Vrijthof (2011). Op de achtergrond het sociëteitsgebouw van Momus

Momus was allereerst een sociëteit voor haar leden, heren uit de gegoede burgerstand. Voor militairen bestond in Maastricht de Groote Sociëteit, eveneens aan het Vrijthof. Deze bezat een buitensociëteit op de helling van de Sint Pietersberg, het nog bestaande "Casino" Slavante, en in navolging daarvan exploiteerde Momus korte tijd een buitensociëteit op het landgoed Maaszicht, eveneens in Sint Pieter. Vanaf de jaren 1850 werd het Casino Slavante door beide sociëteiten gedeeld. In 1883 kwam het nieuwe verenigingsgebouw aan het Vrijthof gereed, een ontwerp van de Luikse architect Julien Rémont. Ook hield men zich bezig met filantropie, onder andere door middel van een soepkeuken tijdens de wintermaanden (1846-1919) in het Heilige Geeststeegje, vlak bij de Markt, en een oudemannenhuis (1888-ca.1960) aan de Herbenusstraat.[1] De sociëteit sprong in bij de cholera-epidemie in 1866 en kreeg daarvoor de bronzen medaille voor goede zorg en hulp bij het heerschen der cholera asiatica in 1866 toegekend.

Behalve de activiteiten voor haar eigen leden, organiseerde Momus tevens openbare feesten, waaronder ook het vastenavondsfeest. Hierbij werden bepaalde tradities ontwikkeld, die ook nu nog het Maastrichtse carnaval een eigen gezicht geven. Zo dateert het inschieten van het carnaval met het zogenaamde Momus-kanon, dat tegenwoordig door De Tempeleers wordt voortgezet, nog uit de begintijd van Momus. Het kanon was waarschijnlijk een geschenk van een garnizoensofficier, die lid was van de sociëteit. Daarnaast organiseerde Momus ieder jaar een grote carnavalsoptocht, telkens met een bepaald thema. In 1841 was het thema bij de eerste optocht "De blijde inkomst van keizer Karel V". Ook bij andere gelegenheden organiseerde Momus feestelijkheden: op 4 september 1898 werd op het Vrijthof een groot vuurwerk afgestoken bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Hetzelfde gebeurde op 13 september 1905 bij het bezoek van Prins Hendrik aan Maastricht.

Al rond de eeuwwisseling ging het slecht met de vereniging. In 1935 werd de laatste optocht georganiseerd. Toch heeft de vereniging haar bestaan nog weten te rekken tot 1939, het jaar van het eeuwfeest. De organisatorische leiding van het carnaval in Maastricht was tijdens die laatste jaren al in handen van "Maastricht vooruit", de voorloper van de VVV in Maastricht. In dit comité hadden een aantal leden van de sociëteit Servatius zitting. Vanaf 1936 werd de optocht georganiseerd door "Het comité van vijf". In de oorlogsjaren was het vieren van carnaval verboden. Op 16 november 1945, na de oorlog, werd carnavalsvereniging De Tempeleers opgericht. Hoewel Momus geldt als de eerste carnavalsvereniging in Nederland, is het door zijn voortijdige opheffing niet de oudst bestaande; dat is het Venlose Jocus.

• Slavante
• Carnaval in Maastricht

Zie de categorie Momus (Maastricht) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.