Meetschaal

Het eenvoudigste meetniveau dat we kennen is het nominale. Daarbij gaat het, zoals de naam al aangeeft (Latijn: nomen, naam) bij het meten slechts om het benoemen, om de naam van het gemetene. Voorbeelden zijn: geslacht (man/vrouw), de (Nederlandse) provincie waarin de ondervraagde woont, de diersoorten. Omdat zonder naamgeving niets onderscheiden kan worden, is elk van de andere meetniveaus ook minstens van nominaal niveau. Overigens worden nominale gegevens vaak voor het gemak van terugzoeken alfabetisch geordend. Deze ordening heeft echter niet veel inhoudelijke betekenis (het is wel zo dat samengestelde termen met een gemeenschappelijk eerste deel bij elkaar staan).

Eigenlijk worden bij een nominale schaal alleen nummers toegekend aan objecten om ze van elkaar te kunnen onderscheiden. Voorbeelden zijn bankrekeningnummer of het sofinummer.

Een binaire (of dichotome) schaal is een verbijzondering van de nominale schaal (subgroep), met maar twee mogelijkheden; een 2-puntsschaal. Bijvoorbeeld: 1 = vervuild, 2 = niet vervuild. Of ja (of 1) = Navo-lid en nee (of 0) = geen Navo-lid.

Metingen op ordinaal niveau kennen een natuurlijke ordening. Een typisch voorbeeld vormen de rangen in het leger en de onderverdeling tussen opleidingsniveaus: vmbo, havo, vwo. Andere voorbeelden zijn: de beoordeling met cijfers in het Nederlandse onderwijs, de veelgebruikte 5-puntsschaal bij opiniepeilingen (zeer mee oneens - mee oneens - neutraal - mee eens - zeer mee eens). Bij een ordinale schaal is de volgorde duidelijk, maar zijn de verschillen niet interpreteerbaar: 'zeer mee eens' ligt niet noodzakelijk net zo ver boven 'mee eens' als dat 'mee eens' boven 'neutraal' ligt.

Een meting op intervalniveau betreft een grootheid die wordt uitgedrukt in een numerieke waarde en een eenheid. Het nulpunt is niet van speciaal belang, maar verschillen wel.

Bij posities op een lijn is bijvoorbeeld de afstand van positie "5 meter" tot positie "7 meter" gelijk aan de afstand van positie "10 meter" tot positie "12 meter", namelijk 2 meter.

Een ander goed voorbeeld is de temperatuur in °C (Celsius). Het verschil tussen 10 °C en 20 °C is 10 graden. Men kan echter niet zeggen dat 20 °C twee keer zoveel is als 10 °C; er is immers sprake van een vrij willekeurig gekozen nulpunt - en geen absoluut nulpunt.

De ratioschaal heeft dezelfde kenmerken als de intervalschaal, maar daarbij hebben het nulpunt en de absolute waarde nu ook een betekenis. Daarmee hebben ook verhoudingen (Latijn: ratio) van waarden op deze schaal betekenis. Als we nog een keer naar het voorbeeld temperatuur kijken: de eenheid graden Celsius heeft een intervalschaal, maar de eenheid Kelvin heeft een ratioschaal. 0 Kelvin is het absolute nulpunt. Een lichaam dat een twee keer zo hoge temperatuur heeft in Kelvin in vergelijking met een ander verder identiek lichaam, bevat twee keer zoveel energie.

Afstand en lengte zijn andere voorbeelden. Het quotiënt van twee waarden op dezelfde schaal is een zinvolle dimensieloze grootheid. Veel natuurkundige grootheden hebben een ratioschaal, bijvoorbeeld ook massa in kilogram en energie in joule. Veel grootheden op ratioschalen zijn producten van machten van andere grootheden op ratioschalen, deze relatie geldt dan ook voor de dimensie. Bij een coherent systeem van eenheden zoals het SI-stelsel geldt dezelfde relatie voor de eenheden en de numerieke waarden.