Margaretha II van Vlaanderen

Bij haar terugkeer in 1212 werd Margaretha toevertrouwd aan de Henegouwse ridder Burchard van Avesnes, met wie zij in hetzelfde jaar op tienjarige leeftijd trouwde. Na een klacht van gravin Johanna veroordeelde paus Innocentius III het huwelijk (Vierde Lateraans Concilie, 1215), en dit op grond van het feit dat Burchard subdiaken was gewijd en dus tot de geestelijke stand behoorde. Maar de echtelieden scheidden voorlopig nog niet. Margaretha en Burchard kregen de volgende kinderen:

• Boudewijn (ovl. 1219)
• Jan van Avesnes (1218-1257)
• Boudewijn (1219-1295), gehuwd met Felicitas van Coucy, dochter van Thomas van Coucy-Vervins.

Pas in 1222 verliet Margareta haar echtgenoot en trouwde in het najaar van 1223 met Willem van Dampierre, een ridder uit de Champagnestreek en een zoon van Gwijde II van Dampierre en Mathilde I van Bourbon, bij wie zij volgende kinderen had:

• Willem III van Dampierre (1225-1251)
• Gwijde van Dampierre (1226-1305)
• Jan I van Dampierre (1230-1258)
• Johanna (ovl. ca. 1245), gehuwd met Hugo III van Rethel (twee dochters) en daarna met Theobald II van Bar (geen kinderen), begraven in de abdij van Val-d'Ornain.
• Maria (ovl. 21 december 1302), abdis van de abdij van Flines

Toen Margareta haar kinderloze zuster Johanna in 1244 opvolgde als gravin van Vlaanderen en Henegouwen, benoemde zij haar zoon Willem tot enige erfgenaam (1246). Daarop begon een strijd tussen de kinderen uit Margaretha's beide huwelijken, de Avesnes en de Dampierres; de Vlaams-Henegouwse Successieoorlog. De Franse koning, in 1246 met de arbitrage belast, wees Vlaanderen toe aan haar zoon Gwijde van Dampierre en Henegouwen aan haar zoon Jan van Avesnes, feitelijk later haar kleinzoon Jan I van Avesnes. Niettemin bleef de vete tussen de beide huizen voortwoeden, zelfs tot eeuw erna. Margaretha zelf stond heel de tijd aan de zijde van de "Vlaamse" Dampierres. De "Henegouwse" Avesnes verbonden zich door het huwelijk van Jan van Avesnes met Aleid van Holland met de Hollandse graven, die ongedaan wilden maken dat zij voor Zeeland Bewestenschelde leenhulde verschuldigd waren aan Vlaanderen. Zij betwistten ook het bezit door de Dampierres van Rijks-Vlaanderen.

De Franse koning maakte van deze scheidsrechterlijke uitspraak gebruik om zijn positie te versterken:

• hij brak de macht van Vlaanderen-Henegouwen
• hij bezorgde Vlaanderen een vijand in de flank, aangezien de Avesnes zich niet bij de uitspraak neerlegden, dit op grond van het feit dat koning Lodewijk IX van Frankrijk (de Heilige) beslist had over gebieden waarover hij geen leenheer was (Rijks-Vlaanderen in tegenstelling tot Kroon-Vlaanderen).

Gravin Margaretha van Constantinopel en Willem II van Dampierre (afbeelding uit Flandria illustrata, 1641)

Het conflict laaide weer op toen Willem II van Holland koning van het Rooms-Duitse Rijk werd. De graaf van Holland (Willem) hield Zeeland Bewestenschelde in leen van Vlaanderen (Margaretha), terwijl de graaf van Vlaanderen dit gebied weer in leen had van de Duitse koning (Willem dus). Willem weigerde daarom leenhulde aan Margaretha te bewijzen, terwijl Margaretha omgekeerd in gebreke bleef. In 1252 verklaarde Willem dat Margaretha al haar lenen had verloren en gaf het grootste deel aan Jan. Alleen Zeeland Bewestenschelde verviel aan de koning (Willem), die het daarna hield als rechtstreeks leen.[2] Margaretha verzamelde een groot leger, waar ook huurlingen uit heel Noord-Frankrijk deel van uitmaakten. Terwijl Willem en Margaretha in Antwerpen onderhandelden, viel haar leger op 4 juli 1253 Walcheren aan. De plannen waren echter uitgelekt en de Hollanders vielen het Vlaamse leger al aan terwijl het zich op het strand ontscheepte, en brachten het een zware nederlaag toe (Slag bij Westkapelle).

In een laatste poging om de Avesnes te verslaan, gaf Margaretha het graafschap Henegouwen aan de Franse prins Karel van Anjou. Die werd in 1254 echter verslagen bij Valencijn.

De oorlogen hadden Vlaanderen veel geld gekost. Margaretha was genoodzaakt veel macht aan de steden te geven, in ruil voor geld. Ze was wel in staat om Béthune (1263), Dendermonde (1263) en Namen (stad) (1264) te verwerven. In 1271 stond ze enkele gebieden, waaronder het Land van Aalst, af aan haar zoon Gwijde van Dampierre. En in 1275 moest ze een ongunstige vrede met Engeland sluiten in een oorlog over de handel in wol.

Margaretha stond positief tegenover de Tempeliers. In 1273 bevestigde ze, op aanraden van Guillaume de Beaujeu (die ze haar neef noemde), de grootmeester, de orde in al haar rechten en bezittingen in Vlaanderen.[3]

Op 29 december 1278 deed Margaretha in Vlaanderen troonsafstand ten gunste van haar zoon Gwijde van Dampierre. In Henegouwen bleef zij zelf aan de macht tot aan haar dood; ze werd aldaar opgevolgd door haar kleinzoon Jan II van Avesnes. Door het huwelijk van haar zoon Jan van Avesnes met Aleid van Holland werden Henegouwen, Holland en Zeeland in 1299 (in personele unie) verenigd.

Margaretha II van Vlaanderen overleed te Gent in 1280. Geheel volgens haar laatste wilsbeschikkingen werd haar lichaam bijgezet in de door haar gestichte Abdij van Flines.

• Lijst van graven van Vlaanderen

• Shahar, S. (1997). Growing Old in the Middle Ages: 'Winter Clothes us in Shadow and Pain'. Routledge.
• Wheeler, B. and Parsons, J. (2002). Eleanor of Aquitaine: Lord and Lady. Palgrave Macmillan.