Loge Anna Paulowna
De Vrijmetselaarsloge Anna Paulowna te Zaandam werd op 13 november 1817 opgericht als broederschap van vrijmetselaars, werkend onder het Grootoosten der Nederlanden. In logement 'De Drie Zwanen' aan de Dam te Zaandam werd de loge ingewijd. Zij kreeg de naam van Prinses Anna Paulowna, die in februari 1816 huwde met de latere koning Willem II. Zowel de vader, Paul I, als de broer van Anna Paulowna waren vrijmetselaar en ook haar toekomstige echtgenoot was in 1821 tijdens een bezoek aan Sint-Petersburg in de Orde ingewijd. Koning Willem II werd in 1842 erelid van de Zaanse loge.
Anna Paulowna
| ||||
| Algemeen nut beogende instelling | ||||
 | ||||
Zegel van de loge | ||||
| Obediëntie | Grootoosten der Nederlanden | |||
| Logenummer | 39 | |||
| Kleur(en) | ||||
| Geschiedenis | ||||
| Constitutie | 20 februari 1817 | |||
| Structuur | ||||
| Zetel |  | |||
| Officiële website | ||||
| ||||
Logegebouw
In 1883 laat de loge een indrukwekkend logegebouw neerzetten aan de Spoorstraat (de huidige Stationsstraat 61). Het is een van de weinige logegebouwen in Nederland die speciaal voor dit doel gebouwd zijn. Aan maatvoering en inrichting is dit nog af te lezen. De leden van de Loge komen uit de welgestelde fabrikantenkringen in de Zaan. Bekende namen als: Van de Stadt, Keg, Honig, Heijn, Flentrop, Jedeloo en Oud komen in de ledenlijsten voor.
Oorlog
In september 1940 wordt de vrijmetselarij in Nederland verboden door de Duitse bezetters. Ook het logegebouw in Zaandam wordt gesloten en overgedragen aan de NSB die het als kringhuis gebruikt. Gedurende deze periode gaat het gehele interieur verloren. Het archief en de bibliotheek worden naar Duitsland afgevoerd om later onderzocht te kunnen worden. Verschillende leden van de loge worden opgepakt en ondervraagd in verband met hun lidmaatschap. De landelijke grootmeester van de Orde, Hermannus van Tongeren sr. wordt overgebracht naar concentratiekamp Sachsenhausen waar hij op 29 maart 1941 overlijdt.
Nieuw begin
Op 30 mei 1945 komen de 36 broeders die nog over zijn voor het eerst weer bijeen. Het logegebouw is op dat moment onbruikbaar. Pas in november 1949 is het pand zodanig hersteld dat de eerste bijeenkomst kan worden gehouden in het gerestaureerde gebouw. Het archief (lopend vanaf 1816) en de bibliotheek worden in Duitsland teruggevonden en weer naar Zaandam overgebracht. Het maçonnieke leven neemt weer een normale loop. In 1975 is het ledental zo groot geworden (ca. 60 leden) dat besloten wordt een dochterloge op te richten. Dit wordt Loge 'Branding', met als vestigingsplaats Castricum.
Huidige situatie
In de jaren 90 van de vorige eeuw verdwijnt langzamerhand de geheimzinnigheid die altijd rond de Orde heeft gehangen. Ook Anna Paulowna houdt tegenwoordig regelmatig 'open avonden', waar belangstellenden welkom zijn om over de Vrijmetselarij informatie op te doen. Het logegebouw staat op de gemeentelijke monumentenlijst en is dan ook jaarlijks te bekijken tijdens de Open Monumentendag. Thans telt de loge zo'n 50 leden, die wekelijks op woensdagavond aan de Stationsstraat bijeenkomen.