Lijst van Nederlandse versteende uitdrukkingen met een naamval
Het Nederlands kent tal van vaste uitdrukkingen, waarin naamvallen voorkomen die buiten zulke uitdrukkingen niet meer voorkomen. Deze uitdrukkingen worden versteend genoemd.
Onderstaande (onvolledige) lijst is een opsomming van deze uitdrukkingen, met waar nodig een (korte) toelichting.
Lijst
A · B · C · D · E · F · G · H · I · J · K · L · M · N · O · P · Q · R · S · T · U · V · W · X · Y · Z
A | ||
|---|---|---|
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| aanhalen | ter aangehaalder plaatse te aangehaalder plaatse ter aangehaalde plaatse[1] | |
| aanhoren | ten aanhoren van | |
| aanschouwen | ten aanschouwen van | |
| aanstoot | steen des aanstoots | |
| aanval | ten aanval | |
| aanvulling | ter aanvulling | |
| aanwending | ter aanwending van | |
| aanzien | te dien (mijnen, haren, zijnen, uwen, hunnen) aanzien | |
| ten aanzien van | ||
| aanzienlijk | van aanzienlijken huize | |
| aard | uit de aard der zaak, uit den aard der zaak | |
| van dien aard | ||
| aarde | ter aarde | ter aarde bestellen = begraven |
| achter | ten achteren ten achter | |
| adellijk | van adellijken huize | |
| afdoening | ter afdoening van | |
| algemeen | ten algemenen nutte | |
| alle | in allen gevalle | betekenis: wat er ook gebeurt |
| in allerijl | ||
| te allen tijde | ||
| u aller aanwezigheid u aller naam u aller vriend |
||
| ander | ten andere | |
| ten anderen male | ||
| ter andere zijde | ||
| uit anderen hoofde | ||
| anderszins | anderszins | betekenis: afwijkend, anders, verschillend |
| anderzijds | anderzijds | betekenis: aan de andere kant |
| anker | ten anker liggen | |
| antwoord | ten antwoord | |
| ar[2] | in arren moede | ar(re) betekent spijtig of ten einde raad[3] |
| assistentie | ter assistentie | |
| attentie | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) attentie | |
| ter attentie van | ||
| avond | 's avonds | |
B | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| baat | te baat | |
| te eigen bate ten eigen bate | ||
| te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) bate | ||
| ten bate van | ||
| beantwoording | ter beantwoording | |
| bedrag | ten bedrage van | |
| been | ter been | ter duidt hier op een meervoud[4] |
| begin | in den beginne | |
| van den beginne af | ||
| behoeve | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) behoeve | behoeve is een verouderde vorm van behoefte[5] |
| ten behoeve van | ||
| behoorlijk | ten behoorlijken tijde | |
| bekostiging | ter bekostiging | |
| bekwaam | te bekwamer tijd | |
| belang | in u beider belang in ons aller belang | |
| believen | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) believe | believen betekent: behagen |
| ten believe van | ||
| beloop | ten belope van | |
| benefice[2] | ter benefice van | benefice betekent: voordeel |
| beoordeling | ter beoordeling | |
| berde | te berde brengen | betekenis: plank, houten bord; alleen in deze uitdrukking |
| berg | te berge rijzen | |
| beschikking | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) beschikking | |
| ter beschikking van | ||
| besluit | ten besluite van | |
| bespreking | ter bespreking | |
| best | ten beste | |
| bestemd | te bestemder plaatse ter bestemde plaatse | |
| te bestemder tijd | ||
| te bestemder ure | ||
| bestrijding | ter bestrijding van | |
| beurs | ter beurze | |
| beurt | te beurt vallen | |
| bevoegd | ter bevoegder plaatse ter bevoegde plaatse te bevoegder plaatse | |
| beweging | eigener beweging | betekenis: uit eigen beweging |
| bewijs | ten bewijze van | |
| bezichtigen | ter bezichtiging | |
| biecht | te biecht gaan | |
| blijk | ten blijke | |
| blind | in den blinde | |
| bloed | tot bloedens toe | |
| van koninklijken bloede | ||
| boek | te boek (staan) | |
| boos | uit den boze | |
| boven | te boven | |
| breed | in den brede | |
| ter breedte van | ||
| brood | om den brode | |
| buiten | te buiten | |
| bureel[6] | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) burele | bureel betekent: bureau |
| ten burele van | ||
C | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| communie | ter communie gaan te communie gaan | |
| contemplatie | ter contemplatie van | betekenis: het in aanmerking nemen van iemand of iets |
| controle | ter controle | |
| controlering | ter controlering van | |
| correctie | ter correctie van | |
D | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| dag | daags | Als bijwoord is daags een verstard genitief, het bijvoeglijk naamwoord heeft daarentegen een bijvoeglijke s |
| des daags 's daags |
(zeer) weinig gebruikt | |
| ‘s anderendaags | voornamelijk Zuid-Nederlands | |
| aan de dag leggen aan den dag leggen |
||
| dezer dagen | ||
| heden ten dage | ||
| ten dage van | ||
| ten huidigen dage | ||
| voor de dag komen voor den dag komen |
||
| dans | ten dans | |
| deel | in allen dele | |
| in genen dele | ||
| ten deel vallen | ||
| ten dele | ||
| departement | ten departemente | |
| derde | ten derde | |
| ten derden male | ||
| detriment[2] | ten detrimente van | detriment betekent: schade, nadeel of verlies |
| deze | bij (in, na, namens, te, voor) dezen[7] | |
| te dezer plaatse | ||
| te dezer/dier zake | ||
| dezerzijds | van onze/mijn kant/zijde | |
| die | en wat dies meer zij | betekenis: enzovoorts, en dergelijke(n) |
| met dien verstande | ||
| te dien aanzien/einde/opzichte | ||
| uit dien hoofde | ||
| van dien | ||
| van dien aard | ||
| dienst | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) dienste | |
| ten dienste van | ||
| dikte | ter dikte van | |
| dinsdag | 's dinsdags | minder frequent wegens de uitspraak "'s d…" |
| discussie | ter discussie | |
| doel | ten doel | |
| doen | in goeden doen | |
| dom | zich van de domme houden, van den domme houden | |
| donderdag | 's donderdags | minder frequent wegens de uitspraak "'s d…" |
| dood | ten dode (opgeschreven) | |
| ter dood veroordelen ter dood brengen |
||
| uit den dode opstaan | ||
| doop | ten doop | |
| duivel | des duivels | |
| duur | op de lange duur | |
| op den duur op de duur |
||
E | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| eed | onder ede | |
| een | ter ener zijde, ter eenre zijde | |
| eenvoud | in eenvoud des harten | |
| eer | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) ere | |
| ter ere van | ||
| ter meerdere eer en glorie | ||
| eerste | ten eerste | |
| eeuwig | in der eeuwigheid | |
| ten eeuwigen dage | ||
| eigen | ten eigen bate, te eigen bate | |
| eind | te dien einde | |
| ten einde brengen | ||
| ten einde raad | ||
| einde | ten einde (met spatie) | betekenis: aan het einde |
| ten einde toe | ||
| elf | te elfder ure | |
| enenmale | ten enenmale | |
| enerzijds | enerzijds | betekenis: aan de ene kant |
| enig | te eniger tijd | |
F | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| faam | te goeder naam en faam | |
| faveur[2] | ten faveure van | faveur betekent: gunst |
| feit | in feite | |
| fine | ter fine van | fine is juridisch jargon met als betekenis: ten behoeve van |
G | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| gans[6] | van ganser harte | gans betekent: geheel, helemaal |
| gast | te gast | |
| gebrek | ingebrekestelling | |
| gebrek | in gebreke stellen in gebreke blijven | |
| gedachtenis | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) gedachtenis | |
| ter gedachtenis van | ||
| geef | te geef | |
| geenszins | geenszins | betekenis: volstrekt niet |
| gehoor | ten gehore brengen | |
| gek | van de gekke | |
| geld | te gelde maken | |
| gelegen | te gelegener plaats | |
| te gelegener tijd | ||
| gelegenheid | te dezer gelegenheid | |
| ter gelegenheid van | ||
| geleide | ten geleide | |
| gemoed | in gemoede | |
| genoeg | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) genoegen | |
| ten genoegen van | ||
| gerief | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) gerieve | gerief betekent: gemak |
| ten gerieve van | ||
| gerucht | bij geruchte | |
| geruststelling | ter geruststelling | |
| geschenk | ten geschenke (geven, krijgen) | |
| geschrift | in geschrifte | |
| getal | in groten getale | |
| in groten getale in steeds groteren getale | ||
| ten getale van | ||
| geval | in allen gevalle | |
| gevolg | ten gevolge van | |
| God | Godes Zoon | |
| goed | goedertieren | betekenis: barmhartig, welgezind; alleen in combinatie met Jezus, God |
| goedendag | Afkorting van: Ik wens u een goeden dag. "dag" is 4e naamval | |
| goedenavond | ||
| te goeder trouw | ||
| ten goede | ||
| van goeden huize, wille | ||
| goedkeuring | ter goedkeuring | |
| grabbel | te grabbel gooien | |
| graf | ten grave | |
| griffie | ter griffie | |
| grond | te gronde | |
| ten gronde | als juridisch vakjargon betekent dit: op de hoofdzaak | |
| grondslag | ten grondslag | |
| grootte | ter grootte van | |
| grotendeels | grotendeels | |
| gunst | te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) gunste | |
| ten gunste van | ||
H | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| half | ten halve | |
| hand | ter hand | |
| hart | ter harte | |
| van (ganser) harte | ||
| heel | ten hele | |
| heer | dag des Heren | |
| heer des huizes | ||
| heil | den lezer heil | |
| heinde[2] | van heinde en ver(re) | heinde betekent: nabij |
| hel | ter helle | |
| helft | bij helfte (verdelen) | |
| hemel | ten hemel | |
| herinnering | ter herinnering aan | |
| hier | hier te lande | |
| hier ter stede | ||
| hof | ten hove | |
| hoofd | uit anderen/welken/dien hoofde | |
| uit hoofde van | ||
| hoog | in den hoge | |
| in hoge mate | ||
| ten hoogste | ||
| hoogte | ter hoogte van | |
| huis | dochter (heer, vrouw, zoon) des huizes | |
| te mijnen (uwen, zijnen, haren, onzen, hunnen) huize | ||
| te mijnen (jouwen, uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) huize | ||
| ten huize van | ||
| van goeden huize | ||
| van welgestelden huize | ||
| hulp | te hulp | |
| hun | te hunnent | |
| huwelijk | ten huwelijk vragen | |
I | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| illustratie | ter illustratie | |
| informatie | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) informatie | |
| ingevolge | ingevolge | betekenis: op grond van, door |
| inleiding | ter inleiding | |
| inzien | mijns (jouws, uws, haars, zijns, onzes, huns) inziens | |
| inzien | ter inzage | |
J | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| jacht | ter jacht | |
| jong | van jongs af | |
| juist | te juister tijd | |
| ter juister plaatse ter juiste plaatse te juister plaatse | ||
K | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| kant | van werknemerskant van moederskant van vaderskant van weerskanten aan weerskanten | |
| kantoor | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) kantore | |
| ten kantore van | ||
| katholiek | van katholieken huize | |
| kennis | te mijner (uwer, harer, zijner, onzer, hunner) kennis | |
| ter kennis | ||
| kennisneming | ter kennisneming | |
| kerk | ter kerke | |
| keus | ter keuze (van) | |
| klok | klokke twaalf | |
| koel | in koelen bloede | |
| koningin | in naam der koningin | |
| kost | ten koste van | |
| kust | te kust en te keur | |
| kwaad | te kwader trouw | |
| ten kwade | ||
| kwijting[2] | ter kwijting | kwijting betekent: vervulling |
L | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| laatst | ten (langen) laatste | |
| land | (hier) te lande | |
| in den lande | ||
| te land en ter zee | ||
| te lande hier te lande | ||
| ten langen leste | ||
| last | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) laste | |
| last | ten laste | |
| ten laste van | ||
| leen | te leen ter leen | |
| lengte | ter lengte van | |
| lering | ter lering en vermaak | |
| lichterlaaie | in lichterlaaie | |
| lijf | aan den lijve | |
| in levenden lijve | ||
| ten halven lijve | ||
| linkerzijde | ter linkerzijde | |
| lip | op aller lippen | |
| loop | in de loop der tijd (minder gewoon) | |
| luid | met luider stem(me) | |
M | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| maal | ten anderen (tweeden, derden) male | |
| maandag | 's maandags | |
| macht | bij machte | |
| man | 's mans | |
| markt | ter markt | |
| meer | des te meer te meer | |
| meerendeel | meerendeel | |
| mens | des mensen | |
| middag | 's middags | |
| midden | te midden van | |
| mijn | te mijnent | |
| te mijner beschikking (ere, informatie, kennis, oriëntering, verontschuldiging) | ||
| min | ten minste (met spatie) | betekenis: minstens |
| inderminneregeling | ||
| in der minne schikken | ||
| mitsdien | mitsdien | betekenis: daarom, daardoor |
| moed | te moede | |
| mond | aller mond | |
| bij monde van | ||
| morgen | 's morgens | |
N | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| naam | u (ons) aller (beider) naam | |
| in naam der wet | ||
| in naam des konings | ||
| met name | ||
| te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) name | ||
| ten name van | ||
| uit aller naam | ||
| naast | ten naaste bij | |
| nacht | 's nachts | |
| nadeel | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) nadele | |
| ten nadele van | ||
| nagedachtenis | ter nagedachtenis aan (van) | |
| natuur | van nature | |
| nauw | ten nauwste | |
| nood | van node | |
| noorden | ten noorden van | |
| nul | van nul en generlei waarde | |
| nut | ten nutte van | |
O | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| oefening | ter oefening | |
| offer | ten offer brengen (vallen) | |
| onder | ten onder | |
| ten onder gaan | ||
| onderrichting[6] | ter onderrichting | onderrichting komt van onderricht, dat onderwijs betekent |
| onheil | plek (plaats) des onheils | |
| onpas | te pas en te onpas | |
| onrecht | ten onrechte | |
| ons | ons aller aanwezigheid (belang, naam, vriend) | |
| ons beider aanwezigheid (belang, naam, vriend) | ||
| te onzent | ||
| ontfermen | ontferm U mijner (onzer) | |
| onverricht | onverrichter zake | |
| oor | ter ore komen | |
| oorlog | ten oorlog | |
| oosten | ten oosten van | |
| opzicht | ten opzichte van | |
| oriëntatie | ter oriëntatie | |
| oriëntering | te mijner (uwer, harer, zijner, onzer, hunner) oriëntering | |
| overname | ter overname | |
| overstaan | ten overstaan van | |
| overvloed | ten overvloede | |
| overweging | ter overweging | |
P | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| paleis | ten paleize | |
| parket | ten parkette | |
| pers | ter perse | |
| plaats | de plaats des onheils | |
| te gelegener plaatse te gelegener plaats | ||
| ter bestemde plaatse te bestemder plaatse | ||
| ter plaatse | ||
| ter zelfde plaatse te zelfder plaatse | ||
| plek | ter plekke | |
| pletter | te pletter | |
| plezier | ten pleziere (van) | |
| prijs | te allen prijze | |
| principaal | ten principale | |
| prooi | ten prooi | |
R | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| raad | met voorbedachten rade | |
| te rade gaan | ||
| raadpleging | ter raadpleging | |
| recht | in rechte buiten rechte | |
| te rechter tijd | ||
| ten rechte | ||
| rechterhand | ter rechterhand | |
| rechterzijde | ter rechterzijde | |
| regeling | ter regeling (van) | |
| rust | te rust ter rust | |
| te ruste ter ruste | ||
| te ruste ter ruste (leggen) | ||
S | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| schande | te schande | |
| schrijver | schrijver dezes | |
| slecht | ten slechtste | |
| slot | ten slotte (met spatie) | betekenis: tot slot (niet hetzelfde als tenslotte) |
| sluip[2] | ter sluip | sluip betekent: het sluipen |
| sluik[2] | ter sluiks | sluik betekent: het sluiken |
| snede | ter snede | |
| snee | ter snee | |
| spijt | ten spijt (van) | |
| spoedig | ten spoedigste | |
| sprake | ter sprake | |
| sta | te stade komen | |
| staand | op staande voet | |
| stad | ter stede | |
| stede | in stede van | stede is een datief van stad, hier in de betekenis van plaats |
| stellig | ten stelligste | |
| stem | stem des volks | |
| streng | ten strengste | |
| strijd | ten strijd(e) | |
| ten strijde (trekken) | ||
T | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| taal | (wel) ter tale | |
| tafel | ter tafel | |
| tand | tand des tijds | |
| teken | ten teken | |
| tekening | ter tekening | |
| teneinde | teneinde | betekenis: om, opdat (niet hetzelfde als ten einde) |
| tenminste | tenminste (zonder spatie) | betekenis: althans. |
| tenslotte | tenslotte (zonder spatie) | betekenis: per slot van rekening, uiteindelijk |
| terdege[2] | terdege | dege betekent: solide |
| ternauwernood | ternauwernood | |
| tersluiks | tersluiks | tersluiks betekent: heimelijk |
| terstond | terstond | |
| terzijde | terzijde | |
| tevoorschijn | tevoorschijn halen (komen) | |
| tijd | de tand des tijds | |
| te bekwamer (eniger, juister, gelegener, rechter, zijner) tijd | ||
| te gelegener tijd | ||
| te gepasten tijde | ||
| te zijner tijd | ||
| tegelijkertijd | ||
| ten tijde van | ||
| terzelfder tijd | ||
| tezelfdertijd | ||
| toentertijd | ||
| te bestemder tijd | ||
| terzelfder tijd tezelfdertijd | ||
| titel | ten definitieven titel | |
| ten individuelen titel | ||
| ten kostelozen titel | ||
| ten persoonlijken titel | ||
| ten titel van | ||
| ten uitzonderlijken titel | ||
| ten vertrouwelijken titel | ||
| ten voorlopigen titel | ||
| ten tonele | ||
| top | ten top | |
| trouw | te goeder (kwader) trouw | |
| twee | ten tweede | |
U | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| u | u aller (beider) aanwezigheid (belang, naam, vriend) | |
| uitvoer | ten uitvoer | |
| uur | te goeder ure | |
| te kwader ure | ||
| uw | te uwent | |
V | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| vader | vader des vaderlands | |
| val | ten val | |
| ten val brengen | ||
| veel | op veler verzoek | |
| veld | te velde | |
| verdediging | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) verdediging | |
| ter verdediging | ||
| verdeling | ter verdeling van | |
| verderf | ten verderve (leiden) | Zonder leiden wordt ten verderve niet door Nederlandse Taalunie erkend. Als Bijbelse uitdrukking komt deze echter in bijbehorende context wel voor |
| vergadering | ter vergadering | |
| verkoop | ten verkoop | |
| ter verkoop | ||
| verontschuldiging | te mijner (jouwer, uwer, harer, zijner, onzer, hunner) verontschuldiging | |
| ter verontschuldiging | ||
| verscherping | ter verscherping | |
| vervelen | tot vervelens toe | |
| vervoer | ten vervoer | |
| vervolg | in den vervolge | |
| ten vervolge | ||
| ten vervolge op (van) | ||
| verzoek | ten verzoeke van | |
| vierde | ten vierde | |
| vijfde | ten vijfde | |
| visie | ter visie | |
| voeg | in voege | |
| in dier (dezer) voege | betekenis: op die (deze) wijze | |
| voet | ten voeten uit | |
| vol | ten volle | |
| ten volste | ||
| voldoening | ter voldoening | |
| voorbeeld | ten voorbeeld | |
| voorbereiding | ter voorbereiding | |
| voordeel | te mijnen (uwen, haren, zijnen, onzen, hunnen) voordele | |
| ten voordeel | ||
| ten voordele van | ||
| voorkoming | ter voorkoming van | |
| vreemd | in den vreemde | |
| vrees | met grote vreze | |
| vriend | u (ons) beider (aller) vriend | |
| vrijdag | 's vrijdags | |
W | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| waarborg | ten waarborg stellen | |
| waarde | ter waarde van | |
| weg | van rechtswege van overheidswege van bondswege van gemeentewege van Godswege van staatswege van stadswege van rijkswege van harentwege van hunnentwege van mijnentwege van onzentwege van zijnentwege | |
| zijns weegs gaan | ||
| wereld | 's werelds | |
| der wereld afsterven | ||
| ter wereld | ||
| ter wereld komen (brengen) nergens (niemand, niets, geen geld) ter wereld | ||
| westen | ten westen van | |
| wijl[2] | bij tijd en wijle | wijl betekent: poos, tijdje |
| terwijl | ||
| wijlen mijn man (oom, tante) | ook hier betekent wijl zoiets als een poos, tijdje, maar er zou volgens het lemma wijlen in de Etymologiebank sprake zijn van een adverbiale instrumentalis[8] | |
| wil | omwille van | |
| ter wille van | ||
| van goeden wille | ||
| willens en wetens | ||
| willekeur | iets der willekeur prijsgeven | |
| woensdag | 's woensdags | |
Z | ||
| trefwoord | uitdrukking | bijzonderheden |
| zaak | onverrichter zake terugkeren | |
| te dezer zake | ||
| te dier zake | ||
| ter zake (van} | ||
| zalige | mijn man (oom, tante) zaliger | |
| zaterdag | 's zaterdags | |
| zee | ter zee | |
| zeer | ten zeerste | |
| zelfde | ter zelfder plaatse | |
| ziel | ter ziele | |
| zijde | aan gene zijde | |
| aan (van) weerszijden van vaderszijde van moederszijde van overheidszijde | ||
| ter eenre zijde | ||
| ter ener zijde | ||
| zijn | te zijnent | |
| zijns inziens | ||
| zijns ondanks | betekenis: 'zonder dat hij het wilde' | |
| zijns weegs | ||
| zin | van zins | |
| zitting | ter zitting | |
| zoenoffer | ten zoenoffer brengen | |
| zondag | 's zondags | |
| zonde | der zonde afsterven | |
| zot | van de zotte | |
| zuiden | ten zuiden van | |
| zweet | in het zweet des (mijns, haars, zijns, uws, onzes, huns) aanschijns | |
Bronnen
Voetnoten
|
This article is issued from
Wikipedia.
The text is licensed under Creative
Commons - Attribution - Sharealike.
Additional terms may apply for the media files.