Legpuzzel
Een legpuzzel is een in stukken gesneden of gezaagde afbeelding op stevig papier of op hout, die weer tot één geheel moet worden gemaakt. Legpuzzels worden educatief gebruikt om het observatievermogen en de handigheid van kinderen te trainen, maar ook als tijdverdrijf of als gezelschapsspel voor volwassenen.
De moeilijkheidsgraad van een legpuzzel is afhankelijk van:
- het aantal stukjes
- de vorm van de stukjes
- de aard van de afbeelding
De losse eenheden waaruit een puzzel bestaat heten de stukjes. De losse stukjes moeten tot één geheel worden gelegd. Er ontstaat dan een afbeelding. Die afbeelding is gegeven en een leidraad voor het leggen van de puzzel.
De vorm van de stukjes voor veel legpuzzels is meestal zo dat de stukjes aan de zijden uitsteeksels hebben die in een inkeping in een naburig stukje passen. Wanneer ze zijn gelegd, zitten de stukjes stevig tegen elkaar aan. Meestal zijn ze allemaal verschillend, zodat het mogelijk is om ze behalve aan de hand van de gegeven afbeelding aan de hand van hun vorm op de goede plaats te leggen. Vaak is het patroon van een legpuzzel zodanig dat op alle snijpunten vier stukjes bij elkaar komen: zo'n puzzel is gesneden met doorlopende verticale en horizontale lijnen. In ronde legpuzzels komen de snijlijnen niet alleen in kruisingen bij elkaar, maar ook in 'T-splitsingen'. Dit maakt ronde legpuzzels lastiger dan rechthoekige puzzels. Er zijn ook driedimensionale puzzels (bijv. van de wereldbol).
Legpuzzels zijn te krijgen vanaf 4 eenvoudig gevormde stukjes met een simpele afbeelding voor kinderen tot puzzels van enkele duizenden, tot wel 40.320, stukjes waarop zeer ingewikkelde en repetitieve afbeeldingen staan. Het in elkaar leggen van grotere modellen kan dagen tot enkele weken werk kosten en men heeft een groot werkblad nodig. Met behulp van puzzelrollen kunnen legpuzzels tussentijds verplaatst of opgeruimd worden. Er zijn voor kleine kinderen vloerpuzzels van extra grote puzzelstukken om er veilig mee te kunnen spelen.
Een effectieve techniek om legpuzzels te maken is om te beginnen de randen van de puzzel te leggen, eerst de hoeken op hun plek, of bij ronde puzzels eerst de ring te maken, alle kantstukjes op de juiste plek, alvorens met het invullen van de puzzel te beginnen. Het invullen kan het beste vanaf een zijkant worden begonnen of bij ronde puzzels vanaf de ring. Als men daarvoor de goede stukjes niet meteen vindt, kan men het vanaf een andere kant of een andere plek in de ring opnieuw proberen. Bij ronde puzzels is het ook handig om te kijken welk stukje helemaal in het midden moet liggen. Dit stukje is te herkennen aan de vaak ronde vorm. Als het middenstukje is gevonden kan dit alvast in het midden worden neergelegd en dan kan ook vanaf daar met de invulling worden begonnen.
De Engelse naam jigsaw puzzle verwijst naar de figuurzaag die werd gebruikt om vroege legpuzzels te maken.
Het is ook mogelijk om op de computer, smartphone of tablet legpuzzels te maken. Dit kan online of met een speciaal programma. Voor smartphones en tablets zijn legpuzzelapps verkrijgbaar in de verschillende appstores. Men kan dan een afbeelding of een eigen digitale foto en het aantal stukjes selecteren. De puzzel zelf bestaat dan uit virtuele stukjes die met de muis of via het touchscreen naar het puzzelveld worden gesleept. Stukjes die op hun plaats liggen, blijven op hun plek liggen zodat goed te zien is welke stukjes juist liggen. Als de puzzel af is, verschijnt een melding dat de puzzel voltooid is. Voordeel hiervan is dat men geen werkblad nodig heeft en ook geen stukjes kunt kwijtraken. Op deze manier kan men overal, waar men maar wil legpuzzels maken.
Geschiedenis
De eerste legpuzzels verschenen in de tweede helft van de 18e eeuw en hadden in de eerste plaats een educatieve functie. Rond 1760 commercialiseerde de Engelsman John Spilsbury een puzzel met de kaart van Groot-Brittannië. De puzzelstukken bestonden uit de verschillende Engelse graafschappen en werden afzonderlijk verkocht. In Frankrijk werden in de jaren 1770 gelijkaardige puzzels gedrukt met landkaarten als afbeelding. Er werden in Engeland in die periode ook puzzels gemaakt met afbeeldingen van de verschillende Engelse koningen. Door de puzzel te leggen leerde de speler de juiste dynastieke volgorde kennen. Pas later ontstonden puzzelstukken met een rechthoekige, uniforme pasvorm, los van de te leggen afbeelding.
Het fabriceren
Legpuzzels worden in spellenfabrieken gemaakt. Eerst wordt in een drukkerij een poster gemaakt. Die worden in de fabriek op karton gelijmd, ook wel kasheren genoemd. Dit resulteert in een puzzelplaat, die daarna circa vier dagen moet drogen.
Na de vier dagen droogtijd wordt de plaat in een vlakstansmachine gelegd. De puzzelcontouren worden daarin met behulp van een stansvorm, een soort matrijs, in de puzzelplaat gestanst. Door de gebruikte stansvorm ontstaat het gewenste aantal stukjes. Dan is de puzzel zo gesneden, dat hij niet uit elkaar valt. Een ander apparaat haalt de stukjes uit elkaar en verpakt ze.
 |
Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Jigsaw puzzle op Wikimedia Commons. |