Kubuswoningen (Helmond)

In de jaren 70 van de 20e eeuw wilden architecten met inspraak van de bewoners en andere gebruikers herbergzame woonwijken maken als reactie op het grootschalig en een grijze modernisme van de architectuur van de wederopbouw na WOII. Piet Blom, structuralist en adept van Aldo van Eyck ging ervan uit dat grootschalige bouwwerken op 's mensen maat moesten gebouwd worden door ze op te bouwen uit kleinschalige herkenbare elementen. Het basisidee, dat er gebouwd wordt op kolommen, zodat de ruimte onder de bebouwing openbaar kan blijven, is geïnspireerd door Le Corbusier.

De eerste drie kubuswoningen werden in 1974 en 1975 gebouwd aan de Europaweg in Helmond, als voorproefje voor een groter project, dat in de jaren daarop gerealiseerd werd. Het project had de status "experimenteel" en kon aldus aanspraak maken op aanvullende subsidie van het Rijk. In eerste aanleg was de belangstelling groot en wijdverbreid. In een Amerikaans tijdschrift werd het ontwerp in november 1975 omschreven als "resembling huge dice" en het Helmonds Dagblad berichtte in december over een twintigtal gegadigden voor de drie kubussen. Halverwege 1976 bleek de interesse echter geluwd en waren er nog niet voldoende kopers gevonden voor alle paalwoningen.

In mei of juni 1974 ging de eerste spa de grond in. Op 3 december bereikten de constructiewerkzaamheden het hoogste punt van de eerste paalwoning, ook bij traditionele bouwprojecten een belangrijke symbolische gebeurtenis. De dragende kolommen en de vloeren werden uitgevoerd in gewapend beton, de gekantelde kubus bestaat uit een houten skelet dat van binnen en buiten is afgewerkt met cement/houtvezelplaten.

In een publiciteitsstunt naar een idee van de architect gaven professionele behangers op 29 maart 1975 een demonstratie "behangen op schuine muren" in de nieuwe woningen.

Op 28 oktober 1977 volgde ten slotte de officiële opening van het theatergebouw in aanwezigheid van prinses Beatrix met de première van de musical Neem Helmond bijvoorbeeld. Het theater 't Speelhuis was opgebouwd uit 37 kubussen en bevatte drie zalen. De grootste zaal had een capaciteit van 430 stoelen. Het bijbehorende theatercafé was Blom & Sanders genoemd naar de architect Blom en de beeldend kunstenaar Har Sanders, de twee geestelijk vaders van het bijzondere gebouwencomplex.

De architectuur van het theater werd door de uiteindelijke gebruikers verschillend gewaardeerd. Volgens Youp van 't Hek was de zaal niet bevorderlijk voor goed toneelspel: "Mooi theater. Bijzonder theater, maar ook wel lastig. De architectuur leidt ook wel een beetje af. Je hebt er altijd een decor bij. Wel een mooi decor overigens. De eerste keer was ik verbijsterd door het bijzondere. Echt prachtig. De tweede keer ging het wennen en derde keer ging het bijna irriteren, verlangde ik naar een donkere zwarte doos". Ook Jenny Arean was kritisch, maar bij haar overheerste wel de lof: "Wat een schoonheid! Deze unieke zaal zorgde ervoor dat ik fan werd van Har Sanders. Het is een ludiek maar prachtig theater. Ik moet wel zeggen dat het een verschrikkelijk onhandig theater is en af en toe is het echt goochelen."[1]

Op 29 december 2011 werd het theater verwoest door een grote brand die ook de aangrenzende kubuswoningen trof.[2]

De naam van het plein bij de kubuswoningen was jarenlang Speelhuisplein, naar theater 't Speelhuis. Nadat het theater in 2011 door brand verwoest was, verhuisde het theater naar een andere locatie in de stad. In 2018 kreeg het plein bij die nieuwe locatie officieel de naam Speelhuisplein. De naam van het plein bij de kubuswoningen werd daarbij officieel gewijzigd in Piet Blomplein, als eerbetoon aan de architect van de woningen.[3]

Zie de categorie Kubuswoningen Helmond van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.