Philippus Lansbergen

Philippus Lansbergen werd te Gent geboren als zoon in het Vlaams geslacht Van Lansberge. Zijn vader Daniel van Lansberge was stadsgeneesheer en schepen van Hulst en Tholen.[1] Zijn opvoeding en opleiding genoot hij in Frankrijk. Op latere leeftijd vertrok hij naar Engeland waar hij zich bekwaamde in theologie en wis- en natuurkunde. In het bijzonder voelde hij zich aangetrokken tot de leer van de Reformatie. Dat resulteerde in zijn benoeming tot predikant (voorganger) van de Hervormde Gemeente te Antwerpen. Daar verbleef hij totdat de stad op 16 augustus 1585 overging naar landvoogdes Margaretha van Parma. Deze overgang is de geschiedenis in gegaan als de "val van Antwerpen". Philippus week toen uit naar het noorden en zette zich aan de studie in de godgeleerdheid te Leiden.

Hij vluchtte in 1585 via Leiden naar Goes. Daar kreeg hij een aanstelling als predikant, ondertussen feiten noterend over de maan en de zon. Rond 1613 kreeg hij moeilijkheden met het stadsbestuur vanwege zijn copernicaanse ideeën, het Twaalfjarig Bestand of vanwege een burgemeestersbenoeming en verhuisde naar Middelburg. Zijn tijdgenoten Johannes Kepler en Galileo Galilei waren zeer geïnteresseerd in het onderzoek van Van Lansbergen. Zich baserend op zijn tabellen konden zij de bewegingen van de planeten preciezer voorspellen. Later bleek dat deze tabellen fouten bevatten, deels omdat Lansberg Keplers ontdekking van de elliptische planeetbanen niet aanvaardde.

Uit zijn huwelijk met Sara Lievaerts werden zes zonen en vier dochters geboren, waarvan enkele vroeg zijn gestorven. Veel aanzien genoot hij door zijn zeldzame geleerdheid, niet alleen in kerkelijke zaken, maar meer nog in de wis- en natuurkunde. Zijn zoon Pieter, geboren in 1587, werd evenals zijn vader in 1611 predikant te Goes, terwijl zijn zoon Jacob zich eveneens in Goes vestigde, maar dan als medicus. Zijn oudste zoon, genoemd naar zijn vader, was predikant in Kloetinge en is daar gebleven tot zijn dood in 1632.

In het jaar 1613 werden Philippus en zoon Pieter afgezet als predikant te Goes. De afzetting geschiedde omdat beide heren zich bemoeiden met politiek en geneeskunde, zaken die niets met hun beroep als predikant te maken hadden. Zijn grote liefde voor de natuurkunde en in het bijzonder de sterrenkunde werd Philippus zeer kwalijk genomen. Hij was veel te vrijzinnig. Zo onderschreef hij de leer van Copernicus die stelt dat de aarde om de zon draait en niet andersom; iets wat in die tijd als godslasterlijk gezien werd.

Na zijn ontslag vestigde hij zich op 52-jarige leeftijd in Middelburg, waar hij zich met hart en ziel wijdde aan de wiskunde en de astronomie. Zijn tijdgenoten Galilei en Kepler hadden veel belangstelling voor zijn uitgegeven werk. Ook Baruch Spinoza bezat enkele van zijn werken.

Philippus was, zoals veel wetenschappers uit zijn tijd, een veelzijdig persoon. Net als bij Blaise Pascal en zovele andere beoefenaren der natuurwetenschappen vinden we ook bij Lansbergen een samengaan met een diep en zuiver geloofsleven. Hij kan beschouwd worden als een vertegenwoordiger van de moderne richting in de natuurwetenschappen, die los van het schriftgezag en traditie de nadruk legt op experimenteel onderzoek. Philippus Lansbergen is onder de 16e-eeuwse Nederlandse predikanten de enige is geweest die de beweging van de Aarde rond de Zon (in plaats van andersom) verdedigde. Zijn werk wordt gekenmerkt door het toetsen van de heersende denkbeelden van zijn tijd aan wetenschappelijke normen. Lansbergen publiceerde ook als een van de eerste wetenschappers in het Duits, zodat hij bedroeg aan popularisering van zijn vakgebieden.

Triangulorum geometriae libri quatuor, 1631

Lansbergen schreef meerdere boeken, waaronder de bestseller, "Bedenckingen op den dagelijkschen en jaarlijkschen loop van den aerdtkloot" (1629), waarin hij zijn (christelijke) visie verwerkte op de kosmos. Het werk was opgedragen aan Willem Jansz. Blaeu. Maarten van den Hove vertaalde het in het Latijn. Van Lansbergen werd beïnvloed door Ptolomeus, Paracelsus, Simon Stevin en Cornelis Drebbel.

1. Triangulorem geometriae libri quator (1591). (Over driehoeksmeting en boldriehoeksmeting.)
2. Cyclometriae novea libri duo (1616). (Over de kwadratuur van de cirkel.)
3. Progymnasmatum astronomiae restitutae liber (1619). (Over de opvattingen van Copernicus over de waarschijnlijkheid van de beweging der Aarde.)
4. Chronolica sacrea libri III (1625). (Over de Bijbelse tijdrekenkunde.)
5. Uranometria libri tres (1631). (Berekeningen vast voor de afstand en de grootte van de Maan de Zon en de vaste sterren. Deze uitgave behoort tot zijn belangrijkste werken.)
6. Tabulae motuum coelestium perpetua (1632). (Dit boek verscheen kort voor zijn dood en bevatte onder andere nieuwe astronomische tafels en een grote sterrencatalogus.)
7. Commentationes in motum terrae diurnum et annuum, et in verum adspecttabilis coeli typum. (In dit werk waar hij 44 jaar aan gewerkt heeft, behandelt hij de dagelijkse en jaarlijkse beweging van de Aarde en de ware gestalte van het waarneembare heelal.)
8. Introductio in quadrantentum astronomicumtum geometricum, nee non in astrolabium. (Over het astronomisch quadrant om hoogte en andere zaken te meten.)
9. Observationum astronomicarum theasurus (Handboek voor astronomische waarnemingen.)
10. Horlogiographia nova, in qua omne genus sciotericorum Horlogiorum ostenditur. (Over de nieuwe tijdmeetkunde, waarin elke soort tijdmeting wetenschappelijk wordt beschreven.)

Veel van de Latijnse woorden gebruikt in bovenstaande uitgaven behoren niet tot het klassieke Latijn, maar zijn door geleerden bedacht om bepaalde natuurkundige begrippen en theorieën aan te duiden. Men kan dus alleen bij benadering bepalen of alle vertalingen correct zijn.

De volkssterrenwacht in Middelburg draagt zijn naam: Philippus Lansbergen. Op de maan is een krater naar hem genoemd.

• http://www.lansbergen.net/site/over-de-svpl/49-wie-was-philippus-lansbergen.html
• Astronomische gids voor België By J. Vandenbruaene
• http://galileo.rice.edu/Catalog/NewFiles/lansberg.html
• http://www2.academieroyale.be/academie/documents/FichierPDFBiographieNationaleTome2052.pdf#page=174