Jezusmythe

De Jezusmythe is een term waarmee theorieën worden aangeduid die betogen dat de persoon die het christendom (en in zekere zin ook de islam) Jezus noemt, niet echt bestaan heeft. (Mythe betekent in dit verband dat het verhaal van Jezus fictie is.)

De theorie betoogt dat het levensverhaal van Jezus in de evangeliën mythologisch parallel loopt aan die van de mysteriecultussen, zoals het mithraïsme en verschillende mythes van Leven-Dood-Wedergeboorte godheden (buiten- en bovennatuurlijk). Dit kan erop duiden dat het Jezus-personage een euhemerisme is, of samengesteld uit verschillende gedeeltes van oude mythologie. Een alternatieve visie op de Jezusmythe houdt het ook voor mogelijk dat Jezus een fictioneel personage is, samengesteld uit personen die wel echt bestaan hebben.

Historicus en theoloog Bruno Bauer stelde de theorie in de 19e eeuw als eerste voor. Bauer stelde dat Jezus in de tweede eeuw is ontstaan uit de samensmelting van joodse, Romeinse en Griekse religieuze opvattingen.

Er zijn serieuze pogingen gedaan om een Jezusmythetheorie wetenschappelijk acceptabel te maken. Volgens prominent Jezusmythicus Richard Carrier is er "een handvol geleerden met kwalificaties binnen deze discipline" die menen dat Jezus niet bestaan heeft, maar de meeste geleerden (zoals Bart D. Ehrman) volgen "nog steeds de oude traditionele opvatting dat er een historische Jezus is geweest."[1] Met name Robert M. Price en Richard Carrier verdedigen de opvatting dat Jezus nooit bestaan heeft.[2][3][4][5][6]

De redenering die onder andere Carrier verdedigt is deze: dat Paulus enkel schrijft over Jezus als over een spirituele of geestelijke persoon, zoals binnen de gnostiek; dat het in die tijd gebruikelijk was om in dergelijke spirituele verlossers te geloven; dat het Marcusevangelie deze spirituele verlosser een aards leven gaf, onder meer op basis van bestaande mythologische geschiedenissen; en dat het in die tijd niet ongewoon was om een dergelijke aardse biografie te schrijven over een fictief persoon.

Over de betekenis van het fragment Jakobus, de broer van de Heer, uit de brief van Paulus, schrijft Carrier dat het onwaarschijnlijk is dat Paulus een biologische broer bedoelt, onder meer omdat uit het N.T. duidelijk blijkt dat broer van de Heer een gebruikelijke benaming was voor medechristenen.[7] Over de suggestie dat de vroegste christenen geen vernederende kruisdood zouden hebben verzonnen voor hun messias, schrijft Carrier dat geloof in een gekruisigde martelaar (zoals ook Johannes de Doper) juist aantrekkingskracht had voor bepaalde bevolkingsgroepen, vooral als deze vervolgens door God werd opgewekt en verheerlijkt.[8]

Ook verdedigen Carrier en anderen dat er geen primaire bronnen bestaan die het bestaan van een historische Jezus ondersteunen, en überhaupt geen buiten-Bijbelse bronnen uit de eerste eeuw; het Testimonium Flavianum wordt door hen beschouwd als een latere toevoeging of vervalsing. Gezien de mate waarin bronnen uit die tijd bewaard zijn gebleven, is het volgens hen zeer aannemelijk dat dergelijke bronnen wel zouden bestaan als een historische Jezus daadwerkelijk had geleefd. De alternatieve hypothese dat Jezus niet echt heeft geleefd, maar is verzonnen, past volgens hen daarom beter bij de historische bronnen.