Herman Hertzberger

Hertzberger is de oudste zoon van de Amsterdamse arts Herman Hertzberger en verpleegster Margaretha Johanna Albertha Prins.[1][2] Hij is de broer van violiste Jeannelotte Hertzberger en Paul Hertzberger. Hij studeerde aan de Technische Hogeschool in Delft, waar hij in 1958 afstudeerde. Meteen na zijn studie zette hij zijn eigen bureau op en van 1959 tot 1964 zat hij in de redactie van het tijdschrift Forum, samen met Aldo van Eyck, Jaap Bakema en anderen. Van 1959 tot 1969 was hij docent aan de Academie van Bouwkunst in Amsterdam en van 1970 tot 1999 hoogleraar aan de TU Delft. Daarnaast vervulde hij vele gastdocentschappen aan verschillende onderwijsinstellingen in Europa, Verenigde Staten en Canada.

Hertzberger is altijd trouw gebleven aan "Het verhaal van een andere gedachte", het manifest waarmee in 1959 een nieuwe redactie aantrad van het tijdschrift Forum. Die "andere gedachte" verzette zich tegen het bloedeloze functionalisme van de wederopbouw dat, aldus de redactie, tot een kille en fantasieloze architectuur had geleid. Meer dan een architectuur en stedenbouw van functies stond zij een architectuur van (menselijke) relaties voor; een architectuur van ontmoeting en vervlechting.

Hertzberger nam dit principe in zijn eerste ontwerpen als uitgangspunt; altijd proberen zijn ontwerpen het ontmoeten van mensen te stimuleren en een meervoudig gebruik van de architectuur mogelijk te maken. De ontwerpfilosofie die hij daarbij hanteerde wordt ook wel structuralisme genoemd.

Het gebouw van Centraal Beheer in Apeldoorn

Het duidelijkst is dat te zien in zijn bekendste ontwerp: het Centraal Beheergebouw in Apeldoorn. Dit was destijds een revolutionair ontwerp. De structuur bood ruimte aan kleinere ontmoetings- en kantoorwerkplekken die (zowel horizontaal als verticaal) in open verbinding met elkaar stonden. Het interieur oogde informeel en het gebouw viel op ten opzichte van de cellenkantoortjes die op dat moment gebruikelijk waren. Centraal Beheer heeft het gebouw inmiddels verlaten en anno 2018 wordt het omgebouwd tot woningen met daktuinen en daarbij allerlei gemeenschappelijke functies. Het uitgangspunt van Hertzberger - dat het gebouw voor meerdere functies gebruikt kan worden - kan hiermee getest worden.

Het opbouwen van het geheel uit kleinere eenheden had tot gevolg dat er over die kleinste eenheid (de mens binnen de organisatie) gericht werd nagedacht. Daarbij moet worden vermeld dat het aanvankelijk de bedoeling was dat de centrale ruimte van het gebouw, dat plaatselijk de bijnaam 'de Apenrots' heeft gekregen, een belangrijke schakel zou vormen in het stedelijk voetgangersnetwerk van het centrum van Apeldoorn, waarbij het de bedoeling was station Apeldoorn naast dit gebouw te plaatsen. De beslissing van het stadsbestuur om daarvan af te zien heeft volgens sommige stedenbouwkundigen afbreuk gedaan aan het gebouw, dat nog geruime tijd geïsoleerd heeft gestaan van andere kantoorgebouwen.

Een ander prominent voorbeeld van deze structuralistische aanpak gerelateerd aan de menselijke schaal zijn de Diagoonwoningen in Delft uit 1971, die onder de noemer experimentele woningbouw gerealiseerd werden dankzij financiële ondersteuning van de Stichting Experimentele Woningbouw (SEW).

Hoewel Hertzberger ook in de jaren daarna sterk vanuit het kleine naar het grote ontwierp kregen ook de buitenkant van het gebouw en de manier waarop het zich verhoudt tot de context steeds meer aandacht. In de jaren tachtig en negentig liet Hertzberger vooral van zich horen door een aantal bijzondere scholen en theaters.

In de jaren negentig kwamen er ook opdrachten uit het buitenland (vooral Duitsland). Begin 2005 won zijn bureau een prijsvraag voor een nieuwe school in de buitenwijken van Rome.

Hertzberger ontving verschillende nationale en internationale prijzen en onderscheidingen, waaronder twee keer de scholenbouwprijs (2000 en 2004) en de Oeuvreprijs Architectuur van het Fonds BKVB in 2004. Eveneens in 2004 een Honorary Fellowship van het American Institute of Architects. Uit het juryrapport: "... he has changed the way other architects view large urban projects by his mastery of making places human in scale." In 2012 ontving hij als zesde Nederlandse architect The Royal Gold Medal van de RIBA (Royal Institute of British Architects) voor zijn bijdrage aan de architectuur.

Het structuralisme van zijn vroege werk heeft hij sinds zijn ontwerp voor het Chassé Theater in Breda (1995) volledig van zich afgeschud. Met meer vrijheid hanteerde hij grote en kleine maten, maar de gebruikers van het gebouw zouden steeds uitgangspunt blijven. De ontwikkeling in zijn werk is goed te zien in Apeldoorn waar naast zijn vroege hoogtepunt, Centraal Beheer (inclusief verbouwing uit 1995), in 2004 het CODA (Cultuur Onder Dak Apeldoorn) in gebruik werd genomen en in 2005 het vernieuwde en uitgebreide theater Orpheus zijn deuren heeft geopend.

Hertzberger wordt wel bekritiseerd vanwege het feit dat hij minder aandacht zou hebben voor de buitenkant van zijn gebouwen, omdat hij bij het ontwerpen meer geïnteresseerd is in de werking en de binnenkant van een gebouw dan in de esthetiek van de gevels.[3]

In 2012 werd hij door zijn collega's uitgeroepen tot beste Nederlandse architect,[4] waarop hij zei: "Dit vak is een verslaving – en ik ben zwaar verslaafd."

Chassé Theater in Breda

Diagoonwoningen Delft

Bibliotheek Breda

Gymnasium Leiden

• Delftse Montessorischool, Delft (1960-1966, latere uitbreidingen in 1968-1970 en 1977-1981)
• Studentenhuis Weesperstraat, Amsterdam (1966)
• Diagoonwoningen, Delft (1971)
• Centraal Beheer, Apeldoorn (1972; uitbreiding 1995), (Participatie kantoorgebouw)
• Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht (1978)
• twee scholen Apollolaan, Amsterdam (1983)
• Woongebouw LiMa, Berlijn (1986)
• nieuwbouw basisschool SAB (Schoolvereniging Aerdenhout Bentveld), Aerdenhout (1988)
• Ministerie van SZW, Den Haag (1990)
• Theater aan het Spui, Den Haag (1992)
• Openbare Bibliotheek Breda, Breda (1993)
• Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendom, Den Haag (1994)
• Chassé Theater, Breda (1995)
• Warenhuis Vanderveen, Assen (1997)
• YKK Gastenverblijf, Kurobe (Japan) (1998)
• Woningbouw Prooijens Park en Veersche Poort, Middelburg (1999)
• Montessori College, Amsterdam (2000 scholenbouwprijs)
• Kantoorgebouw Il Fiore, Céramique, Maastricht (2002)
• Kantoorgebouw "Mediapark 4", Keulen (2001-2003)[5]
• Cultuur Onder Dak Apeldoorn (CODA), Apeldoorn (2004)
• Schouwburg Orpheus, Apeldoorn (2004)
• Middelbare School 'Titaan', Hoorn (2004 scholenbouwprijs)
• Multifunctioneel Centrum Presikhaven, Arnhem (2009)
• Stedelijk Gymnasium Leiden (2010)
• NHL Hogeschool, Leeuwarden (2010)
• Raffaello basis- en middelbare school, Rome (2012)

• Hoofdkantoor Waternet, Amsterdam (2005 met Laurens Jan ten Kate)
• Faculteit David de Wiedgebouw, Uithof campus Universiteit Utrecht, Utrecht (2011 met Laurens Jan ten Kate)
• TivoliVredenburg, Utrecht (2014 met Patrick Fransen (NOAHH), Thijs Asselbergs, Jo Coenen, NL Architects)
• Faculteit Flux, technische natuurkunde en electrical engineering TU/e, Eindhoven (2014 met Laurens Jan ten Kate)
• Twickel College, Hengelo (2016 met Laurens Jan ten Kate)

• Hertzberger, Herman ... e.a. (2013). The future of architecture / comp. and ed.: Vibeke Gieskes ... e.a.; transl.: George Hall ... e.a. NAI010, Rotterdam. 95 p. ISBN 978-946-208-082-9.
• Hertzberger, Herman (2010). Het structuralistische gezicht van de sociale ruimte / red.: Francine van den Berg, Roos Hulscher. Heerlen, Vrienden van het Vitruvianum. 34 p. ISBN 978-949-083-700-6. Samenvatting van de zevende Peutz-lezing in Schunck te Heerlen, 17 november 2010.
• Hertzberger, Herman (2009). The schools of Herman Hertzberger = Herman Hertzberger : alle scholen / met teksten van Herman Hertzberger & Abram de Swaan; Dutch text ed./tekstred.: Els Brinkman; transl. into English/vert.: Beverley Jackson. 010 Publishers, Rotterdam. 176 p. ISBN 978-906-450-646-8.
• Hertzberger, Herman (2007). Herman Hertzberger over Dick Hillenius over Herman Hertzberger / tek.: Herman Hertzberger; foto's: Ger van der Vlugt. Huis Clos, Oude Tonge. 23 p. ISBN 978-907-902-001-0 in hoes. (Huis Clos-reeks ; 27). Uitg. mede n.a.v. Hertzbergers 75e verjaardag. Opl. van 150 ex. Bevat: Dick Hillenius over Herman Hertzberger : inleiding bij een tentoonstelling ; Herman Hertzberger over Dick Hillenius : weergave van een gesprek met Ben van Melick.
• Hertzberger, Herman, e.a. (2004). Cultuur onder dak = Shelter for culture : Herman Hertzberger & Apeldoorn / foto’s: Hein de Bouter ... e.a.; tek.: Architectuurstudio Herman Hertzberger; vert.: John Kirkpatrick. Uitgeverij 010, Rotterdam. 70 p. ISBN 90-6450-530-6. Bouwgeschiedenis van het culturele centrum CODA van Apeldoorn.
• Hertzberger, Herman (2002). Articulations / ed.: Birgit Lutosch ; transl. from the Dutch: John Kirkpatrick ... e.a. Prestel, Munich. 223 p. ISBN 3-7913-2791-7. Overzichtswerk.
• Hertzberger, Herman (1996-1999). Lessen in architectuur. Uitgeverij 010, Rotterdam. 2 dln., gebaseerd op Lessons for students in architecture. Uitgeverij 010, Rotterdam, 1991. Oorspr. versch. als een verzameling Nederlandstalige collegedictaten. [Zie onder de titel uit 1982/1988]. Dl.1 (1996): Ruimte maken, ruimte laten / red. Nederlandse uitg.: Meta Berghauser Pont. 272 p. ISBN 90-6450-293-5. Dl.2 (1999): De ruimte van de architect / red.: Jop Voorn. 287 p. ISBN 90-6450-379-6. Eng. uitg. o.d.t.: Space and the Architect : lessons in Architecture 2. Uitgeverij 010, Rotterdam, 2010. 291 p. ISBN 978-906-450-733-5. Uitleg over ruimtelijke middelen door eigen werk en dat van anderen, door traditionele bouwkunst, schilderijen en beelden.
• Hertzberger, Herman. Lüchinger, Arnulf. Rietveld, Rijk. (1987). Herman Hertzberger 1959-86 – Bauten und Projekte, Buildings and Projects, Bâtiments et projets. Arch-Edition Den Haag. 383 p. ISBN 90-71890-01-5. Uitgevoerde werken, ontwerpen en plannen in de periode 1959-1986. (World Biennale of Architecture 1987, Gold Medal Award).
• Hertzberger, Herman (1982/1988). Theorie en praktijk van het ontwerpen : samenvatting colleges architectuurbeschouwing, 1973-1982/1988, Herman Hertzberger. Dl A: Het openbare rijk. 2e gew. dr. Vakgroep 13 Architectuurbeschouwing, Delft. 1984. 93 p. Oorspr. uitg.: 1982. Dl B: Ruimte maken, ruimte laten. Vakgroep 13 Architectuurbeschouwing, Delft. 1984. 93 p. Dl C: Uitnodigende vorm / vert.: Madou Hillenius. Steenkist, Delft, 1988. 127 p. ISBN 90-800192-1-6.

• McCarter, Robert (ed.) (2014). Herman Hertzberger. NAI 010 Publishers, Rotterdam. 524 p. ISBN 978-94-6208-203-8
• Brinkman, Els (red.) (2011). NHL Hogeschool = University : Architectuurstudio HH / vert.: George Hall; tek.: Stephanie Lama. 010 Publishers, Rotterdam. 80 p. ISBN 978-906-450-745-8.
• Gieskes, Vibeke (eindred.) (2008). Ruimte en leren. 010 Publishers, Rotterdam. 255 p. ISBN 978-906-450-645-1.(Lessen in architectuur ; 3)
• Behm, Maaike, & Maarten Kloos (red.) (2007). Hertzberger's Amsterdam / teksten: Maarten Kloos; vert.: Mark Speer. ARCAM/Architectura & Natura Press, Amsterdam. 190 p. (ARCAM pocket ; 20). ISBN 978-907-686-348-1. Selectie uit de gelijknamige tentoonstelling, 14 april-2 juni 2007 bij ARCAM, t.g.v. Herman Hertzberger's 75e verjaardag.
• Vollaard, Piet (2006). Dubbeltoren waternet = Waternet double tower : architectuurstudio Herman Hertzberger / vert.: John Kirkpatrick; foto’s: Archimago ... e.a.; tek.: Architectuurstudio Herman Hertzberger ... e.a. Uitgeverij 010, Rotterdam. 71 p. ISBN 90-6450-588-8.
• Wortmann, Arthur (2005). De theaters van Herman Hertzberger = The theatres of Herman Hertzberger / vert.: John Kirkpatrick; foto’s. Architectenstudio Herman Hertzberger ... e.a.; schetsen: Herman Hertzberger; tek.: Architectenstudio Herman Hertzberger. Uitgeverij 010, Rotterdam. 79 p. ISBN 90-6450-563-2. Beschrijving van zestien theaters.
• Bergeijk, Herman van (1997). Herman Hertzberger / translation English/German: Ute Spengler. Birkhäuser, Basel. 216 p. ISBN 3-7643-5698-7, ISBN 0-8176-5698-7.
• Vlijmen. Marieke van (red.) (1995). Das Unerwartete überdacht = Accommodating the unexpected : Herman Hertzberger : Projekte = projects 1990 1995. Uitgeverij 010, Rotterdam. 71 p. ISBN 90-6450-231-5. Tekst in het Duits en Engels. Tentoonstellingscatalogus Architekturgalerie München, 19 januari-15 maart 1995. Geïllustreerd overzicht van 11 projecten.
• Nakamura Toshio (ed.) (1991). Herman Hertzberger, 1959-1990 / transl.: John D. Lamb. A+U Publishing, Tokyo. 247 p. ISBN 4-900211-33-8. Tekst in het Engels en Japans. Speciaal nr. van: A+U : architecture and urbanism, april 1991. Foto's, plattegronden en korte hoofdstukken over zijn werk.
• Reinink, Wessel (1990, 1991). Hermann Hertzberger : Architekt / foto’s: Klaus Kinold; documentatie: D'Laine Camp ... e.a.. Nederlands-Engelse uitg.: Uitgeverij 010, Rotterdam, 1990. XIII, 121 p. ISBN 90-6450-101-7. (Monografieën van Nederlandse architecten ; 5). Duits-Nederlandse uitg.: Ernst, Berlin, 1991. 121 p. ISBN 3-433-02331-X. (Monographien niederländischer Architekten).

• Lijst van Nederlandse architecten

• hertzberger.nl
• Videoportret van Herman Hertzberger (Dutch Profiles)
• www.diagoonwoningdelft.nl

Zie de categorie Herman Hertzberger van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.