Grotschildering

De Cro-Magnonmens was de eerste in de prehistorie die voorwerpen uit zijn leefmilieu, hoofdzakelijk jachtdieren, weergaf door graveringen in de wanden van holen en spelonken. Thans kent men vele honderden graveringen in rotswanden, meestal in grotten. Voor de tekeningen gemaakt tijdens de ijstijd geldt dat de weergegeven ijstijddieren goed te herkennen zijn. Er zijn tekeningen van mammoeten, oerossen, wolharige neushoorns, paarden, stieren, herten e.d. gevonden, daterend tussen de 36.000 en enige duizenden jaren geleden.

Het oudste tot nog toe gevonden dierenportret is dat van een hertzwijn in een grot bij Maros op het Indonesische eiland Sulawesi.[1] In deze grotten zijn ook talrijke handstencils aangetroffen, waarvan de oudste minstens 44.000 jaar geleden werd aangebracht. Tevens zijn er theriantropische figuren afgebeeld[2]

In een grot in Altamira (Spaanse Pyreneeën) vond men de reproductie van een bizon op de zoldering geschilderd in helder rood, bruin en zwart. Waarschijnlijk waren ze maar weinig vervaagd sinds ze op de rotswand werden aangebracht. Gedeeltelijk is dit te danken aan de duisternis en de gelijkmatige temperatuur.

In de grotten van Nerja werden in 2012[3] een aantal schilderingen in de grot gedateerd op minstens 42.000 jaar oud. Daarmee zijn het de oudst bekende kunstwerken die de mensheid heeft voortgebracht.

Ook in vele grotten in de Dordogne (b.v. van Lascaux bij Montignac) zijn muurschilderingen ontdekt van bizons, paarden en herten in zwart, geel en rood. In andere grotten heeft men afbeeldingen van hele jachttaferelen gevonden. Merkwaardig is dat de mens zelf vrijwel in het geheel niet (enkele malen zeer schematisch) is getekend, terwijl de dieren vaak zeer levensecht en in karakteristieke houdingen en soms zelfs in kleuren zijn afgebeeld. De vroegste afbeeldingen van mensen op rots zijn gevonden in de Sahara en dateren uit de zogenaamde 'Rondkop-periode', die ongeveer 10.000 jaar geleden begon.

In de grot van Pech Merle is de bekendste afbeelding die van het gestippelde paard (Cheval de Pomelé). Ook de negatieve handafdruk met de dertien stippen is erg bijzonder.

Ook op andere continenten bestaan zeer oude rotstekeningen en -schilderingen, b.v. in Australië, in de Sahara, en in Noord-Amerika.

De verf werd op verschillende manieren aangebracht: met de vingers en tenen in de rode leem gedoopt, met eenvoudige kwasten, maar ook werd de verf in de mond genomen en op de rotswand gespuwd. Soms werd het pigment in rieten pijpjes verzameld en op een vochtig oppervlak geblazen.

Het aantal theorieën over de betekenis van dergelijke schilderingen voor de oorspronkelijke makers is talloos, en minstens even groot als het aantal onderzoekers dat zich ermee bezighoudt. Aangezien geen een ervan toetsbaar is - we kunnen het de holbewoners niet meer vragen - zal dit ook niet snel veranderen. Sommigen veronderstellen dat de reden tot het afbeelden van de dieren angst voor deze dieren was. Om deze angst te bezweren vroeg men aan de beste tekenaar van de stam het dier op een rots te tekenen met houtskool dan wel kleurstoffen met een medium als binder. Kortom het bezweren van het angstaanjagende en hen omringende vond in deze archaïsche tijden vorm op deze wanden. Anderen hebben gesteld dat het afbeelden van prooidieren deel uitmaakte van magische jachtrituelen.

In de documentaire How art Made the World: The Day Pictures Were Born, wordt beschreven dat rotstekeningen dingen laten zien die mensen in een trance hebben gezien. In deze trance komen mensen in een zogeheten "spirit world", tijdens deze trance zien mensen onder andere dieren.

Door de grote publieke belangstelling voor dergelijke grotten verandert het klimaat er echter: de vochtigheid en temperatuur nemen toe, evenals het koolzuurgehalte. Een aantal schilderingen is daardoor dermate bedreigd dat ze inmiddels niet meer te bezichtigen zijn. Van de grot van Lascaux, een van de mooiste, is echter een facsimile gemaakt die door duizenden toeristen per week wordt bezocht.

Samen met de drang om te versieren, heeft de mens steeds de behoefte gehad om zich uit te drukken. Dat zoiets op rotswanden gebeurde was een vanzelfsprekendheid, want dergelijke dragers waren er in overvloed. Het was geen vanzelfsprekendheid om dat in een donkere onbekende ruimte te gaan doen, want de mens was en is nog steeds bang in het donker. Afdalen in een donkere grot met een paar walmende fakkels om zich creatief te gaan uitleven, lijkt minder waarschijnlijk. Afbeeldingen ontstonden waarschijnlijk naar aanleiding van riten in verband met dood, jacht, vruchtbaarheid en het afweren van het boze. Naast de eerder besproken afbeeldingen van dieren, werden er ook tekens aangebracht. Deze tekens kunnen nu worden onderverdeeld in vrouwelijke en mannelijke tekens. De zones rond de ingang van de grot, werden met mannelijke tekens gevuld, naar het midden van de grot toe, worden vrouwelijke symbolen aangetroffen (evenwel vergezeld van mannelijke).

De Franse prehistoricus André Leroi-Gourhan, beweert bovendien dat ook de afgebeelde dieren een seksuele betekenis hebben. Die hypothese wordt gesteund door de plaatsing op de rotswand van de groepen mannelijke en vrouwelijke dieren.

Teken- en schilderkunst ontstond dus al zeer vroeg; hoewel er een aantal prehistorische gesneden beeldjes bekend is dat op ongeveer dezelfde ouderdom is gedateerd.