Fons Jansen (schrijver)

In 1944 behaalde Jansen het diploma HBS-B aan het door Jezuïeten geleide Ignatiuscollege in Amsterdam. Mede door de Tweede Wereldoorlog kwam het niet tot een vervolgopleiding. Om aan de Arbeitseinsatz te ontkomen, dook Jansen enige tijd onder in Alphen. In de oorlog leerde hij ook zijn vrouw kennen, Caecilia Maria Theresia Verkleij (1924-2015, kunstzinnig therapeut), met wie hij in 1950 trouwde. Het paar kreeg vier kinderen.

Na de bezetting kwam Jansen als nieuwslezer terecht bij de Radionieuwsdienst van het ANP. Al snel werd hij echter opgeroepen om zijn dienstplicht te vervullen. Hij volgde daartoe de officiersopleiding aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Ondertussen bleef hij, dankzij speciaal verlof, gedurende de helft van de week als nieuwslezer bij de Radionieuwsdienst werken.

In 1947 behoorde Jansen tevens tot de medeoprichters van het blad G3, wat staat voor Goede Geestgemeenschap in Leger en Luchtmacht. Dit kritische opinieblad was eigenlijk alleen bestemd voor militairen, maar werd ook daarbuiten populair. Door zijn bijdrage aan G3 ontwikkelde hij zich als kritisch schrijver, die door zijn duidelijke taal meehielp aan het emancipatieproces van de katholieken.

Van 1948 tot mei 1950 werd Jansen als tweede luitenant uitgezonden naar Nederlands-Indië. Hier was hij ook betrokken bij omroepwerk voor een station dat uitzond voor de Nederlandse militairen. Hij was zelf niet betrokken bij gevechtshandelingen. Militarisme en Nederlands-Indië zouden later nog vaak in zijn theaterprogramma's langskomen.

Na de diensttijd pakte Jansen zijn werk bij het ANP en voor G3 weer op. In 1954 werd hij daarnaast gespreksleider bij het katholiek vormingscentrum voor de landmacht Waalheuvel te Ubbergen. Tussen 1950 en 1963 publiceerde hij zelfstandig acht boeken over liefde, huwelijk en seksuele voorlichting. Naar aanleiding van zijn publicaties hield Jansen ook lezingen in het land. Gaandeweg werden deze komischer, en de respons - de lach - inspireerde hem om niet meer voor te lezen, maar de teksten uit het hoofd te leren.

Ondertussen raakte Jansen moe van almaar nieuwe groepen militairen, met almaar dezelfde eigentijdse vragen. Hij kon daar binnen het vormingscentrum niet mee uit de voeten. In 1960 ging hij werken bij Radio Nederland Wereldomroep, waar hij radiotechnicus Michel Plemper ontmoette.

Op 6 mei 1962 ging De lachende Kerk in première, een programma waarin Jansen de Rooms-Katholieke Kerk op de hak nam. Samen met Plemper, die hem zowel begeleidde op piano als het technische aspect voor zijn rekening nam, had Jansen de stap naar het cabaret gemaakt. De voorstelling werd al snel met enthousiasme ontvangen, en Jansen en Plemper zouden tot 1965 door het land toeren.

Na De lachende Kerk volgden nog vijf cabarets. Het begon met Hoe meer zielen in 1965, dat de oecumene als thema had. Daarna kwam Drie maal andermaal in 1968, dat vooral over opvoeding en gezin ging.

In 1971 kwam Jansen met Kwartetten, zijn eerste meer algemene programma, met de jeugdige Youp van 't Hek als stagiair.[1] Daarna volgden nog Vijf (Fons Jansen 5) in 1975 en zijn laatste programma Zullen we handhaven? in 1980. Jansen zelf beschouwde dit laatste programma als het meest geslaagde: naar eigen zeggen ging hij daarin zo ver als hij altijd had willen gaan. Fons Jansen had een select publiek (dat hij zijn fonspatiënten noemde) en zijn humor kenmerkte zich door milde ironie, spitsvondige woordspelingen en maatschappijkritiek.

In 1984 speelde Jansen zijn laatste voorstelling. Hij stapte uit de schijnwerpers, en richtte zich weer op het schrijven en het geven van lezingen. Achter de schermen werkte hij mee aan televisieprogramma's, waaronder Farce Majeure.

In het najaar van 1990 kreeg Fons Jansen te horen dat hij longkanker had en ongeneeslijk ziek was. Hij besloot geen behandeling te ondergaan. Hij was naar eigen zeggen nieuwsgierig geworden naar wat er zou komen na zijn dood. Hij overleed in het voorjaar van 1991 op 65-jarige leeftijd. Hij werd begraven op de Noorderbegraafplaats in Hilversum.

Een jaar na zijn dood bleek Fons Jansen al sinds 1969 een geheime verhouding te hebben gehad met Ricky Mullenders (1929-2016), zo blijkt uit het brievenboek Fons Jansen Postuum (1992) dat mede op zijn verzoek door Mullenders na zijn overlijden is samengesteld en door Balans is uitgegeven. Jansen was sinds 1950 echter getrouwd met Caecilia Verkleij (1924-2015) met wie hij vier kinderen had. Uit het brievenboek komt ook naar voren dat Jansen religieus altijd was blijven twijfelen en een zoekende was. Hij noemde zichzelf "een agnost met een religieus vermoeden".

Cabaret

• 1957 - Drie kleine kleutertjes
• 1965 - De lachende kerk
• 1965 - Fons Jansen over cabaret
• 1966 - Andere teksten
• 1966 - Beleefd bedacht
• 1966 - Bijpraten
• 1966 - Geloofs-afval
• 1966 - Gelooft u ook niet
• 1966 - Goeden avond, dames en heren: dagboek van een cabaret
• 1968 - Hoe meer zielen: volledige cabarettekst
• 1968 - Hoe meer zielen in Vlaanderen: volledige cabarettekst
• 1971 - Driemaal andermaal: volledige kabarettekst
• 1975 - Kwartetten: volledige kabarettekst
• 1984 - Zullen we handhaven
• 1985 - Een prijs voor kerkepad (aan meegewerkt)
• 1986 - Ik heb me gedrukt
• 1987 - Praktijk hervat
• 1988 - Om kort te gaan: aforismen
• 1989 - Het nieuwe van ouder worden
• 1990 - Is er iets zeker?
• 1991 - Wat ik zeggen wilde
• 1992 - Postuum: Intieme gedachten over God, liefde en dood
• 1993 - Hoed je voor de rand: verzamelde aforismen

Overige publicaties

• 19XX - De mens leeft niet van brood alleen: "welzijnswerk in Reusel" (met Jos van Limpt)
• 1947 - Schriftelijke cursus ter inleiding op Katholieke Actie in militaire dienst (met P. Schoonebeek en Hans Lammers)
• 1950 - Contact tussen ongehuwden
• 1951 - Liefde: op zoek naar een christelijke geesteshouding in verkering en huwelijk
• 1956 - Huwelijk in ballingschap
• 1957 - De liefdesverhouding vóór het huwelijk: gesprekken over verkering en verloving
• 1958 - Onze honger naar oprechtheid (met Luud Stallaert)
• 1959 - De tien geboden (met Aalm. Groenendijk)
• 1959 - Het huwelijk in kerk en wereld: verkenningen voor het geweten
• 1959 - Vragen over verkering
• 1960 - Priester en leek (met P. Groenendijk)
• 1960 - Verslag van een puberteit
• 1960 - De voorlichting verandert
• 1963 - Hoeveel kinderen?
• 1973 - Zalig hoogtij of het lijdensverhaal van ons ma, onze pa, onze groteva, en ook een beetje van mij en van a: kreatie op november 1977 (naar een idee van Fons Jansen en Herman Hafkamp)

Video's

• 1990 - 3× andermaal
• 1990 - Kwartetten
• 1990 - Fons Jansen 5
• 1990 - Zullen we handhaven?
• 2007 - Wie het laatst lacht... (dvd-compilatie)

Audio

• 1965 - De lachende kerk - 12"-lp - COLUMBIA - 33 HSX 121
• 1966 - Hemeltje lief - De lachende kerk na de pauze - 12"-lp - COLUMBIA - 33 HSX 124
• 1968 - Hoe meer zielen 1 voor de pauze - 12"-lp - COLUMBIA - SCXH 128
• 1968 - Hoe meer zielen 2 na de pauze - 12"-lp - COLUMBIA - SCXH 129
• 1968 - Tournee door Vlaanderen - 12"-lp - COLUMBIA - SCXH 130
• 1970 - 3× andermaal - 2 12"-lp's - IMPERIAL - 5C 188 24522/23
• 1972 - De lachende kerk (De lachende kerk & Hemeltje lief) - 2 12"-lp's - IMPERIAL - 5C 184 24565/66
• 1972 - Conference De dokter - 7"-single - ICI - RC 301
• 1973 - Hoe meer zielen - 2 12"-lp's - IMPERIAL - 5C 184 24772/73
• 1973 - 10 jaar Fons Jansen - 6 12"-lp's - IMPERIAL - 5C 188 50394/99
• 1975 - Kwartetten - 2 12"-lp's - EMI - 5C 188 25269/70
• 1976 - De medische conferences van Fons Jansen - 12"-lp - TENORMIN ATENOLOL - RCS 382
• 1976 - Ongewoon recital - Fons Jansen als bariton, Frans van Dalen - Piano - 12"-lp - EMI - 5C 064 25453
• 1978 - Fons Jansen op z'n best - 12"-lp - EMI - 5C 058 25660
• 1978 - Kleintje kunst - 20 volksliedjes van Joh. Brahms - 12"-lp - BOVEMA NEGRAM - 5N 064 25930
• 1980 - Fons Jansen 5 - 2 12"-lp's - EMI - 1A 154 26533/34
• 1982 - De beste liedjes en conferences van Fons Jansen - 2 12"-lp's - EMI - 1A 164 26896/96
• 1984 - Zullen we handhaven - 2 12"-lp's - EMI - 1A 146 127114 3
• 1989 - Een uur lachen met Fons Jansen - cd - EMI - 792 869 2
• 1993 - Wat ik zeggen wilde - 2 cd's - EMI - 827 406 2