Elektronisch orgel

De eerste elektronische orgels haalden hun toonopwekking uit generatoren met elektronenbuizen, bijvoorbeeld het Magic Organ van Cor Steyn. Later werden dit transistoren en toen de miniaturisering in de elektronica verder doorzette kon via microschakelingen, zoals geïntegreerde circuits (ic’s) hetzelfde worden bereikt.

Eerst werd voor elke toon een aparte toongenerator (stamoccillatoren) gebruikt, en deze tonen werden door frequentiedelers zodanig bewerkt, zodat een veelheid aan octaven voorhanden was. Probleem hierbij was, dat door temperatuurverschillen in en buiten het orgel de tonen konden verlopen, zodat veelvuldig gestemd moest worden. Later werd gewerkt met één occillator met één stamfrequentie, waaruit de 12 stamtonen konden worden opgewekt. Door gebruik van allerlei elektronische hulpschakelingen, konden effecten worden verkregen, zoals tremolo, vibrato, galm enz.. Toen de digitalisering zijn intrede deed, was er veel meer mogelijk, waardoor het digitale orgel ontstond met oneindig veel mogelijkheden, zoals gespeelde stukken herhalen (sequencer), het koppelen van manualen enz.. Tevens was men ook verlost van de warmteproductie door de elektronica, die op den duur voor onderhoud zorgde.

Met de introductie van het virtueel pijporgel, dat zoveel mogelijk het kerkorgel benadert, is het zelfs mogelijk een oud pijporgel hierdoor te vervangen. Ook de uitgebreide registratie is van tevoren in te stellen door deze te programmeren. Direct en snel van register wisselen is dan mogelijk, waar dit onmogelijk was. Dit alles kan uiteraard alleen in kleine kerken, die uit kostenbesparing ervoor kiezen geen dure restauratie uit te laten voeren. Ook kan ervoor worden gekozen een bestaand klein kerkorgel tegen niet al te hoge kosten elektronisch uit te breiden met meer registers. De geluid voortbrenging geschiedt dan met luidsprekers of luidsprekerzuilen. Dan wordt gesproken van een hybride orgel. In bijvoorbeeld een kathedraal zal men nog altijd voor het mechanisch/pneumatische orgel blijven gebruiken.

Klassieke elektronische orgels, ook wel bekend als digitale orgels, zijn bedoeld als alternatief voor het pijporgel, of als digitale speeltafels waarmee bestaande pijpen zijn te bespelen. De ontwikkeling van deze orgels heeft de laatste twintig jaar een hoge vlucht genomen en veel kerken zien deze orgels tegenwoordig als een alternatief voor een echt pijporgel. De gebruikte technologie is tegenwoordig van zo'n niveau dat men het geluid van een pijporgel vrij goed kan imiteren. Maar er zijn ook organisten die stellen dat er geen goede vervanger is van het pijporgel en dat men met een elektronisch orgel de klank hooguit kan proberen na te bootsen, maar dat men daar tot nu toe nog niet in is geslaagd. Toch zijn er tegenwoordig in vele kerken die zich geen pijporgel kunnen veroorloven elektronische orgels geplaatst. Door de meeste kerken worden deze orgels namelijk als een goed alternatief gezien voor het pijporgel, en er zijn zelfs kerken die een groot digitaal orgel dat een pijporgel simuleert aanschaffen in plaats van een middelmatig pijporgel.

Er zijn zeer veel verschillende merken actief in de verkoop, productie en ontwikkeling van digitale orgels. In de Verenigde Staten zijn dat bijvoorbeeld Allen, Rodgers, Phoenix en Wyvern, in Nederland bijvoorbeeld Content, Johannus en Eminent[1] . Uit Duitsland komt Ahlborn, Italië heeft Viscount als digitale orgelbouwer en het Verenigd Koninkrijk herbergt Makin.

Het virtueel pijporgel is in die zin geen elektronisch orgel, daar het geen gebruik maakt van een occillator voor het opwekken van geluid, maar samples (monsters) gebruikt van digitaal opgenomen geluid van de pijpen van een echt orgel. Dit geluid wordt daarna via elektronische weg zodanig bewerkt, dat het echte orgelgeluid wordt benaderd, inclusief de specifieke galm van het kerkgebouw, waarin dat orgel zich bevindt. Iemand met een geoefend oor zal echter het verschil in geluid kunnen horen.

Een General Music GEM MK-10 populair elektronisch orgel.

Het populair elektronisch orgel behoort zowel tot de meest flexibele instrumenten (mogelijkheden van klank, muziekstijl, ...) als tot de meest volledige instrumenten (organist kan in zijn eentje een compleet muziekstuk ten gehore brengen, met ritmesectie, begeleidingssectie en melodie). Het hart van een hedendaags elektronisch orgel is een synthesizer, welke volgens een bepaald model geluid opwekt. Indien een toets of een pedaal ingedrukt wordt, wordt de desbetreffende toonhoogte gegenereerd.

Aanvankelijk werkten populair elektronische orgels analoog. Sinds eind jaren 70 beschikken orgels over een digitale synthesizer-chip. De digitalisering heeft voor een explosie in de mogelijkheden gezorgd. Oorspronkelijk probeerde men elektronische orgels zo veel mogelijk als een orgel te laten klinken. Door de digitalisering werd het mogelijk om zeer krachtige synthesizers te bouwen en waren allerlei geluiden zoals piano's, violen, gitaren en zowat al het denkbare geen probleem meer.

Een andere belangrijke toevoeging was een drumcomputer, een hulpmiddel om in de maat te spelen en om moderne muziek van drums te voorzien.

In de loop der tijd is het aantal functies steeds verder toegenomen. Enkele functies die je op moderne elektronische orgels tegen kan komen:

• Aanslaggevoelige toetsen, hiermee kan men net als bij een piano met de snelheid waarmee de toets wordt ingedrukt de geluidssterkte (en vaak ook de klank) regelen. Vaak kan de aanslaggevoeligheid naar wens in- of uitgeschakeld worden. Met ingeschakelde aanslaggevoeligheid laat het elektronisch orgel zich als piano bespelen, uitgeschakeld als pijporgel.
• Een met de rechterknie bedienbaar klepje wat als je er met je knie tegen duwt tot gevolg heeft dat de tonen nagalmen.
• Schakelaars op het zwelpedaal, waarmee opdrachten aan de drumcomputer gegeven kunnen worden.
• Met de voeten bedienbare schakelaars waarmee men tijdens het spelen van configuratie kan veranderen.
• Opslagmedia zoals diskettestations of zelfs harde schijven, waarmee:
  • geluiden zelf gemaakt kunnen worden of geluiden gemaakt door anderen in het orgel geladen kunnen worden.
  • Een opnamefunctie gerealiseerd wordt.

Door de populariteit van dit orgel in de jaren 50, 60 en 70 van de twintigste eeuw, werden er in Nederland en België talrijke orgelclubs opgericht.