Dokter Zjivago

Het verhaal begint bij het overlijden van de moeder van de tienjarige Joeri. Na de begrafenis van zijn moeder ontfermen Alexander Gromeko en zijn vrouw Anna zich als pleegouders over de jongen. Later studeert Joeri geneeskunde en schrijft hij gedichten. Op zeker moment is hij samen met zijn verloofde Tonja die de dochter is van zijn pleegouders, aanwezig op een galabal waar het meisje Lara met een pistool op Komarovski schiet, die haar verkracht heeft, waarbij ze hem licht verwondt.

Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog neemt Joeri dienst als geneesheer in het Russisch Leger. Aan het front kruisen de wegen van Joeri en Lara zich opnieuw. Zij heeft als verpleegster dienst genomen om er haar echtgenoot Pavel Pavlovitsj te kunnen zoeken. Beiden voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar weerstaan deze verleiding.

Nadat de oorlog is afgelopen vervolgen ze elk hun eigen weg. Joeri keert terug naar zijn echtgenote Tonja in Moskou. Ondertussen heeft echter de Russische Revolutie plaatsgevonden en wordt hij geconfronteerd met de gevolgen van de Sovjetoverheersing. Om hieraan te ontvluchten reist hij met zijn familie naar een oud buitenverblijf in de Oeral. Om de verveling te verdrijven bezoekt hij op zeker ogenblik de bibliotheek van de naburige stad en hier ontmoet hij Lara opnieuw. Dit keer bieden ze geen weerstand aan elkaars genegenheid en geven ze zich volledig over aan hun liefde. Bij een van deze tripjes naar de stad wordt hij echter onderschept door een groepje revolutionairen die hem dwingen om zich als dokter bij hen aan te sluiten. Na enkele jaren gediend te hebben bij deze revolutionairen, deserteert hij en keert hij terug naar het huis van Lara. Hij ontdekt dat zijn echtgenote Tonja is verdwenen en besluit om samen met Lara in het buitenverblijf te gaan wonen.

Op een zeker ogenblik duikt Komarovski weer op en vertelt hen dat de revolutionairen op de hoogte zijn van hun schuilplaats en hen willen doden. Hij biedt aan om hen naar het buitenland in veiligheid te brengen. Joeri overtuigt Lara om met Komarovski te vertrekken en belooft haar dat hij hen zo spoedig mogelijk zal volgen. In plaats daarvan keert hij echter terug naar Moskou om er zijn echtgenote Tonja en zijn kind te zoeken. Hij sterft aldaar aan een gebroken hart.

Binnen de Sovjet-Unie zelf werd de roman in eerste instantie geheel in de ban gedaan. De Russische schrijversbond en het literaire tijdschrift Novy Mir keurden de roman af, omdat de geest ervan in strijd werd geacht met de socialistische revolutie.

Door de weigering van de Sovjet-uitgevers om het verhaal te publiceren werd het boek in november 1957 voor het eerst in Italië gepubliceerd. Pasternak had hiervoor de Italiaanse uitgeverij Feltrinelli benaderd. Hij correspondeerde met deze uitgeverij bewust in meerdere talen, wat hij in het Russisch aan hen schreef en dus door de Sovjetleiders zo kon worden gecontroleerd was enkel bedoeld als een afleidingsmanoeuvre. De echte correspondentie was in het Frans.

Pasternak ging hierna alsnog op zoek naar een manier om zijn roman ook in Rusland gepubliceerd te krijgen. Hiervoor benaderde hij de Franse slaviste Jacqueline de Proyart, die zijn zaakwaarnemer werd.

De eerste daadwerkelijke Russische editie verscheen in 1958 in Den Haag en werd verzorgd door Peter de Ridder, die hiervoor nauw had samengewerkt met de Binnenlandse Veiligheidsdienst, die op zijn beurt hiervoor financiële ondersteuning kreeg van de CIA. Laatstgenoemde instantie was er wellicht op uit om de Sovjet-leiders hiermee een loer te draaien, aangezien Pasternak nu dankzij de Russische publicatie in aanmerking zou komen voor de belangrijkste literaire prijs die er bestond, terwijl hij binnen zijn eigen land juist een omstreden schrijver was. Aangezien uitgeverij Feltrinelli inmiddels over de publicatierechten in het Westen beschikte, moest op de titelpagina Feltrinelli Milaan worden gezet.[1]

In 1958 kreeg Boris Pasternak voor dit boek de Nobelprijs voor de Literatuur, maar onder druk van het sovjetregime en de Russische schrijversbond weigerde hij deze prijs te aanvaarden. Zoon Evgeny Pasternak nam in 1989 namens zijn vader de prijs alsnog in ontvangst.

De eerste verfilming is een Braziliaanse televisieserie uit 1959.[2]

Het boek werd in 1965 verfilmd door Metro-Goldwyn-Mayer (MGM) met Carlo Ponti als producer, David Lean[3] als regisseur en in de hoofdrol Omar Sharif als Doctor Zhivago. Deze film is een van de meesterwerken uit de filmgeschiedenis.[4]

In 2002 werd een Britse miniserie gemaakt door Granada International naar een script van scenarioschrijver Andrew Davies, met in de hoofdrollen Hans Matheson en Keira Knightley. De muziek werd verzorgd door Ludovico Einaudi.

In 2006 is een Russische miniserie gemaakt, die ondanks dat 'mini' bij elkaar achtenhalf uur duurt. De regisseur was Aleksandr Prosjkin.

• Boris Pasternak: Dokter Zjivago. (Vert. Aai Prins). Amsterdam, Van Oorschot, 2016. ISBN 978-90-2826-073-3
• Boris Pasternak: Dokter Zjivago. (Vert. Nico Scheepmaker). Utrecht, Bruna, 1958-1959 (2 delen))(geen ISBN). Andere edities (ook in de vertaling van Nico Scheepmaker):
  • Utrecht, Bruna, 1958. (Grote Beren, deel 1). Geen ISBN.
  • Utrecht, Bruna, 36e druk, 1974. ISBN 90-229-7001-9
  • Andere reeks: Bruna, Utrecht, 1989, ISBN 9022978648. (1991: ISBN 9022979881; 3e druk, 1993: ISBN 90-229-8121-5)
  • Amsterdam, Muntinga (Rainbow Essentials), 1999. ISBN 90-417-4007-4
  • Amsterdam, Reader's Digest, 2000. ISBN 90-6407-577-8
  • Utrecht, Signatuur, 2009. ISBN 978-90-5672-319-4