Diopecephalus

Diopecephalus is de geslachtsnaam die in 1871 door de Britse paleontoloog Harry Govier Seeley benoemd werd om een aantal fossielen van pterosauriërs mee aan te duiden. Tegenwoordig wordt de naam meestal gezien als een jonger synoniem van Pterodactylus.

Pterodactylus kochi

In een noot op pagina 35 van het supplement van zijn boek uit 1871, The Ornithosauria, benoemde Seeley een geslacht Diopecephalus verwijzend naar vier vormen:

"Another unnamed generic type is typified by Pterodactylus longicollum, P. rhamphastinus, and the two species included under the name P. kochi. In this genus the middle hole of the skull is entirely wanting. For it I suggest the name Diopecephalus"

(Een ander onbenoemd geslachtstype wordt getypeerd door Pterodactylus longicollum, P. rhamphastinus en de twee soorten die besloten liggen in de naam P. kochi. In dit geslacht ontbreekt de middelste opening van de schedel geheel. Hiervoor suggereer ik de naam Diocephalus)

Diocephalus is afgeleid van het Klassiek Griekse di, "twee", ope, "gat" en kephalè, "hoofd". De naam verwijst dus naar het in de noot door Seeley vermelde kenmerk dat er per zijde maar één grote opening in de schedel aanwezig is en dus per schedel slechts twee openingen. Met de "twee soorten" van P. kochi doelde hij vermoedelijk op het holotype van P. kochi Wagner 1837, SM 404 & BSP AS.XIX.3 en dat van P. scolopaciceps (von Meyer 1859): BSP AS.V.29.

De naam Diopecephalus en zijn wijze van benoeming heeft voor een aantal problemen gezorgd.

Om te beginnen verwees de naam naar Pterodactylus rhamphastinus. Oskar Kuhn was in 1967 van mening dat die vorm tot hetzelfde geslacht behoort als het in 1964 benoemde Germanodactylus en dat Diopecephalus dus prioriteit bezat boven Germanodactylus. Dit werd bestreden door zijn collega Peter Wellnhofer die in 1970 een Germanodactylus rhamphastinus zou benoemen. In 1968 oordeelde hij dat het geslacht Diopecephalus niet valide was om twee redenen: Seeley had geen holotype of typesoort aangewezen en Seeley had zich vergist in het onderscheidende kenmerk: alle Pterodactyloidea hebben namelijk een enkele opening vóór de oogkas doordat de neusopening en de fenestra antorbitalis vervloeid zijn. Wellicht dacht Seeley dat bij Pterodactylus antiquus nog een zekere scheiding aanwezig was door de processus nasalis maar ook dan vergiste hij zich daarin want dit uitsteeksel is geen restant van de scheiding. In dit oordeel is Wellnhofer algemeen gevolgd, hoewel het ontbreken van een typesoort noch een vergissing in de beschrijving een geslacht ongeldig maakt.

De naam verwees echter ook naar Pterodactylus longicollum. Dat werd op het eind van de twintigste eeuw relevant toen sommige analyses uitwezen dat P. longicollum niet tot Pterodactylus behoorde. Verschillende auteurs begonnen de naam Diopecephalus longicollum te gebruiken.

In 2006 echter wees Christopher Bennett op het tot dan toe vergeten feit dat Seeley in 1901, in zijn tweede boek Dragons of the Air, alsnog een typesoort voor Diopecephalus had aangewezen en wel Pterodactylus kochi. Daarbij had hij niet verwezen naar het hetzelfde jaar voor Germanodactylus cristatus gebruikte holotype BSP 1892.IV.1 en ieder verband met Germanodactylus was dus afwezig. Ook betekende het dat in zoverre P. kochi als een soort van Pterodactylus wordt beschouwd of wellicht identiek aan P. antiquus, Diopecephalus een jonger synoniem is van Pterodactylus. In 2012 benoemde Bennett een apart geslacht voor P. longicollum: Ardeadactylus.

In 2017 concludeerde Steven Vidovic dat P. kochi toch een te onderscheiden geslacht vertegenwoordigde waarvoor hij de naam Diopecephalus handhaafde.