Brabants-Vlaams verdrag van 1339

Het Brabants-Vlaams verdrag afgesloten op 3 december 1339 door hertog Jan III van Brabant en graaf Lodewijk van Nevers stelde een militair bondgenootschap en een economische unie in tussen het hertogdom Brabant en het graafschap Vlaanderen. Bijzonder aan het verdrag was dat de steden de tekst mee onderschreven en grote invloed verwierven, onder meer in het muntbeleid en de geschillenbeslechting.

De alliantie werd gesloten aan de vooravond van de Honderdjarige Oorlog, toen Jacob van Artevelde reeds de macht had gegrepen in Gent. Het zegel van Lodewijk van Nevers ontbreekt op de oorkonden, waarschijnlijk omdat hij kort na het afronden van de onderhandelingen naar Frankrijk vluchtte. Wel is het verdrag bezegeld door tachtig Brabantse en Vlaamse edellieden.

Inhoudelijk was de voornaamste bepaling het coördineren van de militaire politiek van de beide vorstendommen. Om oorlog te voeren hadden de Vlaamse graaf en de Brabantse hertog voortaan elkaars toestemming nodig, en bovendien die van de steden (Leuven, Brussel, Antwerpen, Brugge, Gent, Ieper).

Er werd ook voorzien in een gemeenschappelijke Brabants-Vlaamse munt en in een muntcommissie die zou toezien op de stabiliteit ervan. In deze tienkoppige commissie beschikten de steden over maar liefst zes vertegenwoordigers. Ook in het geschillenorgaan dat werd opgericht, hadden de steden een meerderheid. Bovendien bood het verdrag hen een weerstandsrecht wanneer de landsheren het verdrag niet zouden naleven. Zo'n jus resistendi was ook al aanwezig in de Keure van Kortenberg.

Door de verregaande beslissingsmacht van de steden had het verdrag eeuwenlang weerklank in Brabant en Vlaanderen. Profiterend van een verzwakt centraal gezag, hadden de steden toezeggingen met constitutionele draagwijdte afgedwongen. Tijdens de Nederlandse Opstand in 1578 lieten Brabant en Vlaanderen hun oude alliantieverdrag herleven, aangemoedigd door Willem van Oranje. Ook in de 18e eeuw werd nog gesteund op het verdrag.