Boezemgemaal Spaarndam

Voor de aanleg van het gemaal loosde het Hoogheemraadschap van Rijnland zijn overtollig water door sluizen in Spaarndam en Halfweg direct of indirect op het IJ.[1] Het IJ stond toen nog in open verbinding met de Zuiderzee en het waterpeil varieerde met eb en vloed.

Het droogleggen van de Haarlemmermeer tussen 1848 en 1852 betekende een significante reductie van Rijnlandsboezem van 22.000 naar 4.000 hectare.[1] Hierdoor kon veel minder water in de boezemwateren worden opgeslagen. De van regeringswege in 1839 ingestelde Commissie van Beheer en Toezicht over de Droogmaking van het Haarlemmermeer kreeg de opdracht hiervoor een oplossing te regelen.[1] De Commissie stelde, onder andere, voor in Spaarndam een stoomgemaal te bouwen.

Dit gemaal, een ontwerp van Jan Anne Beijerinck, kreeg een stoommachine met een vermogen van 180 pk.[1] De machine dreef in totaal tien schepraderen aan die gelijk verdeeld over beide zijden van het hoofdgebouw waren geïnstalleerd. De resultaten van de eerste proeven in 1844 en 1845 waren teleurstellend en de aannemer, de firma Dixon en Co, werd van het werk gehaald.[1] Met behulp van Britse ingenieurs, in de buurt werkzaam bij het Gemaal Leeghwater, werd het stoomgemaal in het najaar van 1846 in werking gebracht.[1]

In 1936 werden de stoomketels vervangen door dieselmotoren, maar de schepraderen bleven.[2]

In 1992 is het geheel gerenoveerd en werden de oude motoren vervangen door twee dieselmotoren van de Engelse machinefabriek Mirrlees Blackstone met een vermogen van 300 en 400 pk.[3] De kleine motor telt zes cilinders en de grote acht. Eén dieselmotor is voldoende om alle schepraderen aan te drijven. De tweede motor is reserve of wordt gebruikt als er weinig water uitgeslagen moet worden. De motoren zorgen voor de hydrauliek en tandwielkasten drijven een rij of beide rijen van vijf schepraderen aan. De diameter van een schepradar is 5,70 meter.[3] Per minuut kan 1.890 m³, bij een opvoerhoogte van 60 centimeter, worden uitgeslagen.[3] Na de raderen zitten terugslagkleppen die dichtvallen als het gemaal stopt. In de kleppen zitten pinnen die de zaak verankeren. Eenmaal zo vastgezet kan het water het boezemkanaal niet instromen als het water aan de zuidzijde van het gemaal hoger komt te staan.

De dieselmotoren werden in 2017 vervangen door elektromotoren en de besturing van de installatie werd geautomatiseerd en op afstand bedienbaar gemaakt.[4]

Het gemaal staat op de provinciale monumentenlijst van Noord-Holland.[5] Redenen voor opname op de lijst zijn de architectuurhistorische betekenis als zeldzaam voorbeeld van een zeer groot schepradgemaal en cultuurhistorisch heeft het grote betekenis als onderdeel uit de geschiedenis van de waterhuishouding.[2]

Zie de categorie Boezemgemaal Spaarndam van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.