Beschutte werkplaats

Het werkaanbod bestond vooral uit hout - en metaalbewerking, voeding, groenzorg, montage en verpakking. De beschutte werkplaatsen kenden een sterk bedrijfsmatig karakter in een organisatiecultuur met duidelijke regels en nadruk op de hiërarchische lijn.

Een beschutte werkplaats ontving tot 2006 loonsubsidies voor werknemers van wie de handicap erkend was door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap en die het bijstandsveld W2 (beschutte tewerkstelling) of W3 (begeleiding naar de reguliere of gewone arbeidsmarkt) zijn toegewezen. Personen die georiënteerd zijn naar de gewone arbeidsmarkt (en genieten van een bijstand via CAO26), kunnen slechts 1 jaar werken in een BW, hoewel deze periode mits motivatie verlengd kan worden.

Sinds de overheveling van de beschutte werkplaatsen naar het beleidsdomein sociale economie in 2006 werd ook de erkenning voor tewerkstelling gewijzigd. Personen met een handicap krijgen sinds 1 oktober 2008 een toelating voor tewerkstelling in een BW via de VDAB. De erkenning en subsidiëring van de beschutte werkplaatsen vanaf dan via het Vlaams Subsidie-agentschap voor Werk en Sociale Economie.

Daarnaast werkten er ook personen die lange tijd inactief zijn geweest door een ongeval of langdurige ziekte, en van wie de adviserend geneesheer van de mutualiteit tewerkstelling in een beschutte werkplaats goedkeurt voor een bepaald aantal uren en met een bepaalde opdracht. Doel is deeltijds of voltijds terug arbeidsattitude op te doen zodat de re-integratie vlot kan verlopen. Ze zijn via het via het RIZIV erkend als persoon met een handicap en werken via het systeem van de progressieve tewerkstelling of werkhervatting.

Een deel van de werknemers in een beschutte werkplaats heeft in de praktijk een lichte verstandelijke, fysieke of psychische beperking. Ze hebben een opleiding genoten in het buitengewoon secundair onderwijs of het gewoon onderwijs. Ze hebben een erkenning 'bijstand bij werk in een beschutte werkplaats' van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap, het vroegere "Vlaams Fonds" of de VDAB. Een aantal onder hen maken gebruik van begeleid zelfstandig wonen of beschut wonen, is in budgetbegeleiding, in therapie, of geniet een tegemoetkoming. Het aantal personen met een matig verstandelijke handicap is in de loop der jaren licht gedaald. Een minderheid die groeit, vooral met een psychische of fysieke handicap, heeft gewoon onderwijs gevolgd en/of in het verleden in een niet-beschut bedrijf gewerkt.

Zwakke werknemers vormden oorspronkelijk het belangrijkste aandeel in het personeelsbestand van een beschutte werkplaats. De verhoogde complexiteit van de productie heeft ertoe geleid dat dit percentage gedaald is, soms tot minder dan een derde in sommige werkplaatsen. Voor de ganse sector bedroeg het aantal zwakke werknemers eind 2008 8.950 voltijdse eenheden, op een totale tewerkstelling van 14.225 voltijdse eenheden, of 57%.

Economische werkloosheid, door de onzekerheid om productieprojecten te behouden, is in heel wat beschutte werkplaatsen een probleem. Een systeem als jobrotatie kan ervoor zorgen dat werkloosheid zo evenredig mogelijk gespreid wordt. Daarnaast vormt ziekteverzuim sinds een aantal jaar een toenemende mate een kost voor beschutte werkplaatsen.

Na de Tweede Wereldoorlog zijn beschutte werkplaatsen ontstaan uit caritatieve initiatieven die vooral personen met een verstandelijke handicap 'bezig hielden'. De oprichting van deze werkplaatsen kwam er onder meer onder druk van internationale conventies die de Belgische overheid ertoe aanzette haar revalidatie - en tewerkstellingsbeleid voor personen met een handicap te (re)organiseren en te reglementeren. Met de wet betreffende de scholing, omscholing en sociale herscholing van de mindervalide op 28 april 1958 komt er voor het eerst een georganiseerd geheel van maatregelen om personen met een handicap voor te bereiden op en te beschermen in de tewerkstelling. De term beschutte werkplaats is geboren.

Vijf jaar later wordt de wet op de sociale reclassering van de mindervalide goedgekeurd. De opdracht van een beschutte werkplaats wordt verruimd. Ze moet niet enkel nuttig en lonend werk aanbieden, dus betaald en niet louter bezighouding. Van bij de aanwerving moet ook duidelijk zijn dat iemand in de mate van het mogelijke naar een normale baan in een gewoon bedrijf zal moeten groeien. Door de persoon met een handicap op te leiden en arbeid te geven waardoor hij kan evolueren, zal de beschutte werkplaats in de mate van het mogelijke zorgen voor professionele aanpassing van de 'mindervalide' aan de arbeidsmarkt. Wie geen enkel perspectief heeft op de gewone arbeidsmarkt, hoort meer en meer thuis in een dagcentrum.

Iedere Belg van wie de mogelijkheden van tewerkstelling werkelijk beperkt zijn door een vermindering van de lichamelijke geschiktheid met ten minste 30% of van de geestelijke geschiktheid met ten minste 20%, kan zich laten inschrijven bij het Rijksfonds voor de sociale reclassering van de minder valide die, na goedkeuring van de medische commissie, een ticket tot de beschutte werkplaats toekende. Ook de beschutte werkplaats zelf moet erkend worden. Zij moet aan een aantal erkenningsvoorwaarden voldoen, over een rechtspersoonlijkheid beschikken en is onderworpen aan controles van het Rijksfonds.

Met de Staatshervorming van België in 1980 en 1988 wordt het Nationale Rijksfonds opgesplitst. Op niveau van de Vlaamse Gemeenschap wordt in 1990 het Vlaams Fonds voor Sociale Integratie van Personen met een Handicap opgericht. De Gemeenschapsminister van Welzijn is bevoegd.

Alle Vlaamse beschutte werkplaatsen, net als alle Vlaamse personen met een handicap, kunnen vanaf 1 april 1992 een nieuwe erkenning aanvragen. Een handicap is voor het Vlaams fonds elke langdurige en belangrijke beperking van de kansen tot sociale integratie van een persoon ten gevolge van een aantasting van de mentale, psychische, lichamelijke of zintuiglijke mogelijkheden.

De inschrijvingsvoorwaarde voor een Beschutte Werkplaats van het Rijksfonds (meer dan 20% geestelijke handicap en 30% lichamelijke handicap) vervalt. Vanaf 1992 kunnen personen met een handicap die door de aard of ernst van hun handicap voorlopig of definitief geen beroepsactiviteiten kunnen uitoefenen, hetzij voltijds, hetzij deeltijds in een beschutte werkplaats tewerkgesteld worden. Dit kunnen zowel arbeiders als bedienden zijn. Ze kunnen een oriëntatie Beschutte Werkplaats aanvragen bij het Vlaams Fonds.

Vanaf 1 januari 2000 beperkt de Vlaamse regering het maximum aantal personen met een handicap dat tewerkgesteld kan worden in de beschutte werkplaatsen (de zogenaamde 'contingentering'). Stelselmatig trokken opeenvolgende Vlaamse regeringen dit contingent op.

In 2006 is de naam van het Vlaams fonds voor sociale integratie van Personen met een handicap veranderd. Het heet nu het Vlaams agentschap voor personen met een handicap (VAPH).

Aan de vooravond van de 21e eeuw startte operatie Beter Bestuurlijk Beleid met als doel de werking van de Vlaamse overheid, inclusief de beschutte werkplaatsen, door te lichten en te hervormen in het kader van de kwaliteitszorg. Een van de gevolgen voor de beschutte werkplaatsen was de overheveling op 1 april 2006 naar het nieuwe beleidsdomein sociale economie, waar ook de sociale werkplaatsen ondergebracht waren[1]. In het kader van een beleid rond de tewerkstelling van kansengroepen, ontstonden er plannen voor een eenheidsdecreet van sociale en beschutte werkplaatsen, met mogelijk intensievere samenwerking en fusies als gevolg. Dit zou later resulteren in het maatwerkdecreet, dat op 1 januari 2019 in voege trad. Sindsdien spreken we niet langer over beschutte en sociale werkplaatsen, maar over maatwerkbedrijven.