Badhuis

Een badhuis is een plaats, waar mensen kunnen baden en zich kunnen wassen. In Nederland bestonden badhuizen tussen ongeveer 1900 en 1980. Men kon zich hier tegen een geringe vergoeding wassen, door een douche of een bad te nemen.

Het oude badhuis in Vogeldorp in Amsterdam-Noord

Geschiedenis

In de grote badhuizen zoals we die kennen uit de oudheid, kwam men al om uitgebreid te baden en voor de sociale contacten. Badhuizen zijn onder meer bekend uit China, Japan, Turkije, en het Romeinse rijk. Sommige hiervan blonken uit in luxe en grootte en vertonen enige gelijkenis met de moderne saunabedrijven of wellnesscentra. Een voorbeeld van een klassiek badhuis is de Thermen van Caracalla.

Nederland

Horeca in oude badhuis Javaplein Amsterdam, ontmoetingsplek in de buurt, nu eigendom van Ymere

In Nederland werden badhuizen sinds eind negentiende eeuw gebouwd, toen er een grotere aandacht kwam voor hygiëne, gezondheid en levensstijl. Veel badhuizen waren een soort openbare badkamers voor de gewone man, daar de arbeiderswoningen vaak zonder sanitaire voorzieningen werden opgeleverd. De meeste badhuizen zijn in de eerste helft van de twintigste eeuw opgetrokken.

De Nederlandse badhuizen werden gestookt met steenkool of stadsgas. Met de ontdekking van aardgas en het inbouwen van sanitaire voorzieningen bij particulieren, werden de badhuizen langzaam maar zeker overbodig. Het openbare badhuis is grotendeels uit het straatbeeld verdwenen. Sommige badhuizen hebben een andere functie gekregen. In Amsterdam is in het voormalige badhuis Funen sinds 1985 Brouwerij 't IJ gevestigd; het badhuis in De Pijp werd theater/jazzclub De Badcuyp; het badhuis Javaplein is tegenwoordig een restaurant en het badhuis op het Boerhaaveplein is omgebouwd tot Badhuistheater. In Haarlem is het "tweede volksbadhuis" aan het Leidseplein verbouwd tot buurthuis. Ook in Groningen (buurthuis/woningen) en Hilversum (medisch centrum) kregen badhuizen nieuwe functies.

Badhuizen in Europese landen

Engeland

Rond het einde van de 18de eeuw doken in Engeland de eerste badhuizen op. In het begin waren die eigenlijk alleen voor de elite, maar in het midden van de 19de eeuw werd in Liverpool het eerst echte openbare badhuis geopend. Deze badhuizen waren in het begin alleen bestemd voor mannen met individuele wasgelegenheden en een gedeelde zwemgelegenheid. Pas in 1914 werden ook vrouwen toegelaten.[1] De wens voor betere sanitaire voorziening van het volk leidde uiteindelijk tot een situatie in 1915 waar in de meeste dorpen en steden een openbaar badhuis aanwezig was.[2]

Hongarije

Hongarije heeft relatief veel badhuizen, kuurbaden en zwembaden voor een land dat naar verhouding weinig oppervlaktewater heeft. Hoofdstad Boedapest heeft zeven openbare badhuizen dan wel kuurbaden (Hongaars: gyógyfürdő) en verscheidene zwembaden (Hongaars: uszoda). Daarnaast zijn er meer dan honderd privé badhuizen in Boedapest.

Door een breuklijn in de aardkorst onder de stadsdelen Óbuda en Boeda, gelegen op de westoever van de Donau, komt het diepgelegen grondwater op vele plekken op natuurlijke wijze naar boven. De Kelten vestigden zich rond één zo'n dergelijke bron ruim 400 jaar voor Christus. Op deze plek is het (nu voor publiek gesloten) Rác-bad.

De Romeinen, die de stad innamen rond 50 voor Christus, namen hun welbekende badcultuur mee en bouwden verscheidene badhuizen, waarvan nog steeds enkele ruïnes toegankelijk zijn voor het publiek.

Na het vertrek van de Romeinen duurde het tot halverwege de 16de eeuw voordat de badcultuur in Hongarije een nieuw hoogtepunt bereikte, ditmaal onder invloed van de Ottomanen, die Boedapest innamen in 1541.

Het vertrek van de Ottomanen heeft de badcultuur niet verminderd. In het hele land kan men kuuroorden vinden, die onverminderd aandacht hebben van de Hongaren zelf, maar ook van buitenlanders. Zo bevinden zich vier van de badhuizen van Boedapest in toplijsten van vooraanstaande media: het Rudasbad staat op plek vier van het Amerikaanse thrillist.com; eerder verkozen CNN het Gellértbad, The Guardian het Palatinusbad en Der Spiegel Online het Széchenyibad tot de beste baden ter wereld.

Badhuizen in Azie

Japan

Tijdens de Naraperiode (710 tot 784) werd het gebruik van badhuizen geïntroduceerd in Japan vanuit China, waar het zijn oorsprong vindt in Boeddhistische tempelcomplexen. Tot halverwege de 19de eeuw bezochten de meeste Japanners dagelijks een sentō, een Japans traditioneel badhuis, aangezien er geen sanitaire faciliteiten in de huizen waren.

Turkse en Arabische wereld

Van oudsher kennen de Turkse en Arabische werelden een cultuur van publieke baden. Het Turkse bad is bekend onder de naam hamam. Dit Turkse bad heeft zowel een religieuze als een volkse oorsprong. Enerzijds namelijk komt het voort uit de islamitische kleine rituele wassing, anderzijds uit de volkse stoombaden.

  • link[dode link] lijst van baden in Boedapest per district (Hongaars)

Zie ook

Referenties

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.