Atlas Van der Hagen

De Atlas Van der Hagen bestaat uit vier delen met elk ongeveer honderd kaarten en prenten. Het is geen atlas in de huidige betekenis van het woord, dat wil zeggen een samengebonden reeks kaarten, maar een verzameling kaarten en topografische afbeeldingen, aangevuld met andere afbeeldingen zoals portretten, afbeeldingen van planten en dieren en mythologische taferelen. In totaal bevat het werk 488 kaarten in verschillende formaten die de vijf continenten betreffen. De platen zijn met de hand ingekleurd en met goud uitgelicht.

In 1708 werd een atlas geveild uit het bezit van Dirk van der Hagen, een Amsterdamse koopman waarover verder vrijwel niets meer bekend is dan dat hij een grote collectie tekeningen en prenten bijeenbracht. In de Amsterdamsche Courant van 11 oktober 1710 werd aangekondigd dat 'alle de nagelaten papier-konst van wylen de Hr. Dirk van der Hagen' verkocht zouden worden. Een van de stukken die geveild werd, was 'een Atlas in 4 Deelen, ongemeen konstig met goud &c. overschildert van D. Jansz van Zanten, nooit so gesien'. Er is niet bekend wie toen deze atlas gekocht heeft. Wel wordt een dergelijke atlas in de literatuur over Dirk Jansz van Santen steevast genoemd, waarbij steeds vermeld wordt dat onbekend is waar die gebleven is.

Omdat in de Koninklijke Bibliotheek een atlas te vinden is die aan de beschrijving in de krant voldoet, wordt tegenwoordig gedacht dat dit de verloren gewaande atlas van Dirk van der Hagen is: de kaarten van beroemde kaartmakers als Joan Blaeu en zijn vader Willem Blaeu, Nicolaes Visscher II, Frederik de Wit en Jan Janssonius en de prenten van onder anderen Romeyn de Hooghe dateren uit de periode tot 1689. Bovendien bestaat de atlas in de Koninklijke Bibliotheek ook uit vier delen en wordt de inkleuring tegenwoordig inderdaad aan Van Santen toegeschreven. Op grond hiervan wordt aangenomen dat dit het exemplaar van Van der Hagen is. Het werk is sinds 1887 in het bezit van de Koninklijke Bibliotheek en afkomstig uit het legaat van Pieter Jan Baptist Carel Robidé van der Aa.

De Koninklijke Bibliotheek heeft in 2015 een donatie gedaan van de afbeeldingen van de Atlas van der Hagen aan Wikimedia. Alle afbeeldingen zijn op Wikimedia Commons geplaatst.

• Over de atlas op de website van de KB

• De wereld binnen handbereik. Nederlandse kunst- en rariteitenverzamelingen, 1585-1735. Zwolle/Amsterdam, [1992], p. 68.
• Theo Vermeulen, 'Romeyn de Hooghe', in: Honderd hoogtepunten uit de Koninklijke Bibliotheek. Zwolle, 1994, p. 134-135.

Zie de categorie Atlas van der Hagen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.