Athenaeum Illustre (Amsterdam)

Het Amsterdamse Athenaeum Illustre was een illustere school gevestigd in de Agnietenkapel aan de Oudezijds Voorburgwal. Twee internationaal bekende wetenschappers, Gerardus Vossius en Caspar Barlaeus, hielden hier in januari 1632 hun inaugurele redes.

Impressie van het Athenaeum Illustre in 1650, geschilderd in 1878 door Cornelis Springer

Poort van de Agnietenkapel met opschrift "Athenaeum Illustre 1632-1921"

Het Athenaeum Illustre wordt algemeen beschouwd als de voorloper van de Universiteit van Amsterdam (UVA), hoewel aan het Athenaeum niet kon worden afgestudeerd en geen graden konden worden behaald. De wettelijke erkenning als instelling voor hoger onderwijs kreeg het Athenaeum Illustre in 1815. Het promotierecht werd in 1877 toegekend en het Athenaeum werd toen omgevormd tot de gemeentelijke Universiteit van Amsterdam (ook wel bekend als de GU).[1][2] Hoogleraren aan de universiteit werden benoemd door het stadsbestuur, uit hoofde van zijn functie was de burgemeester voorzitter van het universiteitsbestuur. Dit bleef zo tot 1961, toen werd de financiële verantwoordelijkheid overgenomen door de nationale overheid.

Hoewel de zeventiende eeuw algemeen wordt beschouwd als de tijd van de wetenschappelijke revolutie was het onderwijs dat gegeven werd op het Athenaeum Illustre humanistisch van aard. De nieuwe wetenschappen werden bijvoorbeeld niet opgenomen in het curriculum. De burgemeesters van Amsterdam waren alleen geïnteresseerd in nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen wanneer deze directe toepassing hadden zoals in het geval van navigatie. Amsterdammers waren liberaal ten opzichte van religie, maar zeker niet wetenschappelijk progressief.[3]