Aleksander Wat

Na kort dienst te hebben gedaan tijdens de Eerste Wereldoorlog ging Wat filologie studeren aan de Universiteit van Warschau. Daar kwam hij al snel in contact met literaire kringen. In 1919 was hij een der eersten die de futuristische poëzie proclameerde. Kort daarna publiceerde hij in die geest zijn eerste gedichten. In de loop der jaren twintig en begin jaren dertig groeide hij uit tot een van de meest spraakmakende Poolse dichters, vooral bekend om zijn vernieuwingsdrang. Ook maakte hij naam als communistisch journalist.

Na de inval van de Duitsers in Polen in 1939 verhuisde Wat naar Lvov, dat toen onder Russisch gezag stond. Ondanks zijn communistische sympathieën werd hij door de NKVD gearresteerd, samen met zijn vrouw Ola. Pas in 1948 mochten ze uit Rusland terugkeren. Vanwege zijn lange verblijf in Russische gevangenschap werd Wat door het nieuwe communistische regime echter als onbetrouwbaar ingeschat en mocht hij niet meer publiceren. Aanvankelijk voorzag hij in zijn levensonderhoud door vertaalwerk; uiteindelijk emigreerde hij in 1959 naar Parijs, waar hij in 1967 overleed.

Hoewel Wat gezien wordt als een van de grootste Poolse dichters van de twintigste eeuw, is hij toch vooral bekend gebleven door zijn dagboek Mijn eeuw (1988). Wat dicteerde zijn ‘magnum opus’ aan het einde van zijn leven, ongeneeslijk ziek, aan Czeslaw Milosz. Zijn unieke getuigenis behandelt in grote lijnen de periode 1919-1943 en verhaalt de lotgevallen van een Pools-joodse futuristische intellectueel met communistische sympathieën, die aan den lijve de gruwelen van het stalinisme ondervindt.

Mijn twintigste eeuw werd in het Nederlands vertaald door Gerard Rasch (2001). Rasch vertaalde ook een selectie van Wats poëzie onder de titel Met de huid geschreven (2001).

• A. Bachrach e.a.: Encyclopedie van de wereldliteratuur. Bussum, 1980-1984. ISBN 90-228-4330-0
• Tomas Venclova: Aleksander Wat: Life of an Iconoclast, 1996