Agaat (variëteit)

Agaat is een grotendeels fijnkristallijne doorzichtige, maar soms ook opake variëteit van kwarts en een subvariëteit van chalcedoon. De chemische structuur van agaat is identiek aan jaspis, vuursteen, hoornkiezel en agaat wordt vaak samen met opaal gevonden. Agaat bestaat vooral uit vervlochten kristallen kwarts en moganiet (beide kwarts, maar met een andere kristalstructuur, respectievelijk trigonaal en monoklien). Een agaat heeft vaak een parallelle bandering (of concentrische dunne lijnen).

Agaat
Gepolijste doorsnede van een kunstmatig blauw gekleurde agaat
Mineraal
Chemische formule	SiO2 + Al, Ca, Fe, Mn
Kleur	agaten zijn altijd meerkleurig met overwegend grijze, grijsblauwe en witte tinten, witgrijs, groen, rood en zwart
Streepkleur	geen
Hardheid	6-7 Mohs
Gemiddelde dichtheid	2,6 kg/dm3
Glans	glasglans, mat, zijdeglans
Opaciteit	Doorzichtig tot doorschijnend
Breuk	ruw, schelpvormig
Splijting	geen
Kristaloptiek
Brekingsindices	Ne 1,539-1,544, No 1,526-1,535
Dubbele breking	0,004 - 0,009
Luminescentie	soms zwak tot felgeel, groenachtig, lichtblauw, wit
Overige eigenschappen
Veredeling	kleuren, verhitten
Bijzondere kenmerken	iriseren
Lijst van mineralen
Portaal    Aardwetenschappen

Gouden Romeinse zegelring met portret van Commodus in nicolo (agaat), 180-200 n.Chr., gevonden in Tongeren, Gallo-Romeins Museum (Tongeren)

In het algemeen zijn agaten samengesteld uit chalcedoon (een zeer fijnvezelige vorm van kwarts), soms in combinatie met één of meer grofkristallijne varianten van kwarts, zoals amethist, rookkwarts, gecombineerd met carneool en/of jaspis. Ook komen de mineralen calciet (calciumcarbonaat) en celadoniet (een bleekgroen mineraal behorend tot de chlorietgroep) voor.

Karakteristiek voor agaten is de groene buitenkant, ook wel huid genoemd, rond de binnenste blaas. Die minerale huid bestaat uit één of meer silicaatmineralen, zoals celadoniet, chloriet en saponiet.

Agaten worden gevormd in gesteente waarin zich blazen, scheuren of spleten bevinden, zoals in het vulkanisch gesteente andesiet en in basalt. De in scheuren of spleten gevormde agaat wordt aderagaat of nerf-agaat genoemd. Agaten komen ook voor in sedimentgesteenten of afzettingsgesteenten en - eenmaal losgemaakt uit de matrix - als zwerfsteen.

Sommige agaten tonen een structuur alsof materiaal naar buiten is geperst, via een kanaal of een ontsnappingstuit.

Hoe exact agaten worden gevormd is nog steeds een raadsel. Mogelijk ontstaan agaten uit zeer dicht geleiachtig silicaat in een afgesloten kleine ruimte, onder hoge druk.

De kleurrijke, gestreepte exemplaren worden gebruikt als halfedelsteen. De naam agaat komt van het Griekse Ἀχάτης, Achatès, de naam van de huidige rivier de Dirillo in het zuiden van Sicilië, waar agaten en andere chalcedonen gevonden werden. Agaat wordt wel gebruikt om bladgoud bij boekversiering te polijsten.