ճանդարի

From Old Armenian ճանդարի (čandari).

• (Eastern Armenian, standard) IPA^(key): [t͡ʃɑndɑˈɾi]

ճանդարի • (čandari)

1. (rare) plane tree (Platanus)
2. (dialectal, Tbilisi) poplar

• (plane tree): սոսի (sosi), չինար (čʿinar), տնջրի (tnǰri)
• (poplar): բարդի (bardi)

• ճանդար (čandar)

• Martirosyan, Hrach (2014), “Armenian čandari ‘plane tree’”, in Iran and the Caucasus‎, volume 18, issue 1, pages 51–63
• Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume III, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, page 184
• Ačaṙean, Hračʿeay (1913), “ճանդարի”, in Hayerēn gawaṙakan baṙaran [Armenian Provincial Dictionary] (Ēminean azgagrakan žołovacu; 9) (in Armenian), Tiflis: Lazarev Institute of Oriental Languages, page 704ab
• Sargsyan, Artem et al., editors (2004), “ճանդարի”, in Hayocʿ lezvi barbaṙayin baṙaran [Dialectological Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), volume III, Yerevan: Hayastan, page 368a
• Ṙotineancʿ, A. (1906), “Yušer, antaṙneri masin, nra barekargutʿean pahanǰə ew spaseli ardiwnkʿə [Memoirs, About Forests, The Need For Its Care And The Expected Results]”, in Hoviw‎ (in Armenian), issue 27, Tiflis, page 430

• ջանդարի (ǰandari)
• ճանդար (čandar)
• ճանտարի (čantari)

Together with Georgian ჭანდარი (č̣andari, “plane tree; poplar”), Mingrelian ჭადარი (č̣adari, “plane tree”) and Abkhaz а-ҷандар (ā-č̣̍āndār, “plane tree; poplar”) borrowed from an unidentified Iranian source, +‎ -ի (-i, “tree-suffix”).

Martirosyan offers several proposals.

• From Iranian *čana(h)-dāra- (literally “auspicious tree”) and connected with Middle Persian cynʾl (činar, “oriental plane tree”); see the latter for more.
• From Iranian *čand-dār- (literally “quaking tree”), with *čand- (“to tremble, quake”) (compare Middle Persian cnd-ytn' (čand-īdan, “to tremble, quake”)). Typologically compare Lithuanian drebulė̃ (“quaking aspen”) from drebė́ti (“to quiver”), English quaking aspen, etc.
• From homonymous Iranian *čand-dār- (literally “white or shining tree”), originally referring to white poplar, with *čand- (“to shine”). Typologically compare Ancient Greek λεύκη (leúkē, “white poplar, Populus alba”), from λευκός (leukós, “clear, white”).

In any case, the underlying Middle Iranian tree name seems to be composed with *dār- (“tree, wood”), from Proto-Indo-European *dóru.

ճանդարի • (čandari)

1. plane tree (Platanus)
   • 13th century, Kirakos Ganjakecʿi, Patmutʿiwn Hayocʿ [History of the Armenians] 21:

     քանզի յանկարծ պատառեալ երկրի՝ արտաքս ելեալ ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի սօսի, զոր ճանդարին (variant readings ճանտարին, ջանդարին, ճանդար) կոչէին, մեծ յոյժ՝ հուպ առ քաղաքն, տեսին զնա՝ յանկարծակի շրջեալ իւրովի․ եւ ի տեսիլ նորա դղրդեցաւ ամենայն քաղաքն․ եւ դարձեալ տեսին զնա՝ կանգնեալ, որպէս յառաջն։ Այս եղեալ երկիցս եւ երիցս եւ ապա անկաւ եւ այլ ոչ կանգնեցաւ։ […] Եւ յանկարծակի հասին զօրքն թաթար, եւ պատեցին զքաղաքն յամենայն կողմանց […]

     kʿanzi yankarc pataṙeal erkri, artakʿs eleal ǰur seaw; ew caṙ mi sōsi, zor čandarin (variant readings čantarin, ǰandarin, čandar) kočʿēin, mec yoyž, hup aṙ kʿałakʿn, tesin zna, yankarcaki šrǰeal iwrovi; ew i tesil nora dłrdecʿaw amenayn kʿałakʿn; ew darjeal tesin zna, kangneal, orpēs yaṙaǰn. Ays ełeal erkicʿs ew ericʿs ew apa ankaw ew ayl očʿ kangnecʿaw. […] Ew yankarcaki hasin zōrkʿn tʿatʿar, ew patecʿin zkʿałakʿn yamenayn kołmancʿ […]

     because suddenly the earth split open and black water came out, and it was seen that the huge plane tree, called čandari, that was near the city [Gandzak], suddenly fell down by itself. And seeing it, the whole city shook and they saw it [the tree] standing again as before. This happened two or three times, then [the tree] fell and never rose again. […] Suddenly the Tatar armies arrived and surrounded the entire city [Gandzak] from all sides.

   • 5th century, Ełišē, Meknutʿiwn grocʿn cnndocʿ [Commentary on the Genesis] 95.9:

     Առնէ երիս գաւազանս շէր, զոր շշի ասեն եւ պարսք՝ մութանաբի, եւ սաւսի, զոր ջանդարի (variant reading ճանդար) ասեն, եւ ընկուզի, զոր եբրայեցին կաղնի ասէ։

     Aṙnē eris gawazans šēr, zor šši asen ew parskʿ, mutʿanabi, ew sawsi, zor ǰandari (variant reading čandar) asen, ew ənkuzi, zor ebrayecʿin kałni asē.

   • 17th century, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Historiography] I.45:

     Եւ հայեցեալ ՚ի ծառն ճանտարի՝ որ է չինարի, եւ ասէ, կարի երկայնացեալ են սոքա, եւ լայնացեալ, հատանել պարտ է զսոսա, եւ տնկել նոր տնկի, զի աճեսցին բարուոք։

     Ew hayecʿeal ’i caṙn čantari, or ē čʿinari, ew asē, kari erkaynacʿeal en sokʿa, ew laynacʿeal, hatanel part ē zsosa, ew tnkel nor tnki, zi ačescʿin baruokʿ.

   • 17th century, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Historiography] II.43:

     Եւ յաւուր միում մտեալ Շահն ՚ի բուրաստանն՝ եւ զորդին առաջի իւր, եւ հանեալ զնետն եդ ՚ի յաղեղն, եւ եհար զծառն․ եւ էանց նետն թափանց յայն կողմն ճանտարի ծառոյն։

     Ew yawur mium mteal Šahn ’i burastann, ew zordin aṙaǰi iwr, ew haneal znetn ed ’i yałełn, ew ehar zcaṙn; ew ēancʿ netn tʿapʿancʿ yayn kołmn čantari caṙoyn.

   • 13th century, Ananun Sebastacʿi :

     զի պատառել երկիր ել ջուր սեւ․ եւ ծառ մի էր սոսի, զոր ճանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ ի քաղաքն. variant reading զի պատառեալ երկրի յանկարծակի ել ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի էր սօսի, զոր ջանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ առ քաղաքն

     zi pataṙel erkir el ǰur sew; ew caṙ mi ēr sosi, zor čandari asen, sastik mec, or ēr hup i kʿałakʿn. variant reading zi pataṙeal erkri yankarcaki el ǰur seaw; ew caṙ mi ēr sōsi, zor ǰandari asen, sastik mec, or ēr hup aṙ kʿałakʿn

As shown by Martirosyan, the form ճանդարին (čandarin) cited by Miǰin hayereni baṙaran as a lemma, is in fact an inflected form with the article -ն (-n).

• (plane tree): սօսի (sōsi)

• Armenian:
  • ճանդարի (čandari, “plane tree”) – literary or unspecified dialectal
  • տնջրի (tnǰri, “plane tree; poplar?”) – Karabakh
  • ճանդար (čandar, “log”) – Muş
  • ճանդարի (čandari, “poplar”) – Tbilisi

• Martirosyan, Hrach (2014), “Armenian čandari ‘plane tree’”, in Iran and the Caucasus‎, volume 18, issue 1, pages 51–63
• Ačaṙean, Hračʿeay (1977), “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), volume III, 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press, pages 183–184
• Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճանդարի, ճանդարին”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 468b
• Łazaryan, Ṙ. S.; Avetisyan, H. M. (2009), “ճանտարի”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 469b
• Ališan, Łewond (1895) Haybusak kam haykakan busabaṙutʿiwn [Armenian Botany]‎ (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 848, page 397