ձի

From Old Armenian ձի (ji).

• Audio

  (file)

• (Eastern Armenian, standard) IPA^(key): [d͡zi]

ձի • (ji)

1. horse
2. (chess) knight

• նժույգ (nžuyg), երիվար (erivar)

• գետաձի (getaji)
• վագրաձի (vagraji)

• դզի (dzi)

From Proto-Indo-European *ǵʰéyos, from *ǵʰey- (“to drive, impel, stimulate; to throw”). Cognate with Sanskrit हय (háya, “horse”). According to Martirosyan, Old Armenian ձի (ji) and Sanskrit हय (háya) represent a poetic word, belonging to the “language of gods”, as opposed to the usual unmarked Proto-Indo-European *h₁éḱwos (“horse”), whence Sanskrit अश्व (aśva) and Old Armenian էշ (ēš).

ձի • (ji)

1. horse

   մատակախազ, որձի ձի ― matakaxaz, orji ji ― stallion, stone-horse

   մալեալ, որձատ ձի ― maleal, orjat ji ― a gelding

   մատակ ձի ― matak ji ― mare

   ռազմամուղ ձի ― ṙazmamuł ji ― warhorse, charger

   որսոյ ձի ― orsoy ji ― hunter

   ասպարիզական ձի ― asparizakan ji ― racehorse

   լծաբարձ, կառաձիգ ձի ― lcabarj, kaṙajig ji ― draught-horse, carriage or coach-horse

   ազատ ձի ― azat ji ― blood-horse

   հեծելութեան ձի ― hecelutʿean ji ― riding-horse, saddle-horse

   պալարակապ ձի ― palarakap ji ― prancer

   բեռնաբարձ ձի ― beṙnabarj ji ― led, pack-horse

   սայլաձիգ ձի ― saylajig ji ― cart-horse

   ձի հեծանելի կամ կառաց ― ji hecaneli kam kaṙacʿ ― a horse fit to ride or drive

   ձի մեքենական ― ji mekʿenakan ― horsepower

   մատաղ ձի, ձի փոքրիկ (բռչոյ) ― matał ji, ji pʿokʿrik (bṙčʿoy) ― nag, pony

   քուռակ ձիոյ ― kʿuṙak jioy ― colt, foal, filly

   ահիպարանոց ձի ― ahiparanocʿ ji ― fiery or superb horse

   աշխոյժ ձի ― ašxoyž ji ― highmettled horse

   խրոխտ ձի ― xroxt ji ― prancing or frisky horse

   եռանդուն ձի ― eṙandun ji ― spirited horse

   աներկիւղ ձի ― anerkiwł ji ― bold horse

   ուժեղ ձի ― užeł ji ― mettlesome horse

   հլու ձի ― hlu ji ― tractable horse

   հնազանդ ձի ― hnazand ji ― well-bitted or -broken horse

   փափկերախ ձի ― pʿapʿkerax ji ― easy upon the hand horse

   խստերախ ձի ― xsterax ji ― hard-mouthed horse

   ախտաւոր ձի ― axtawor ji ― vicious horse

   անհլու ձի ― anhlu ji ― untractable horse

   կատաղի/խենդ ձի ― katałi/xend ji ― furious or moon-eyed horse

   կիցընկէց ձի ― kicʿənkēcʿ ji ― restive or kickerhorse

   խրչան ձի ― xrčʿan ji ― skittish horse

   անպիտան ձի ― anpitan ji ― jade

   դեղձան ձի ― dełjan ji ― skittish horse

   խրչան ձի ― xrčʿan ji ― yellow-dun horse

   գորշ/մողոշիկ ձի ― gorš/mołošik ji ― greyhorse

   պիսակ ձի ― pisak ji ― dappled horse

   ճանճկէն/ճանճաճերմակ ձի ― čančkēn/čančačermak ji ― flea-bitten horse

   ճարտուկ ձի ― čartuk ji ― piebald horse

   աշխէտ ձի ― ašxēt ji ― chestnut or sorrel horse

   ճարտուկ-ճանճկէն ձի ― čartuk-čančkēn ji ― roan horse

   շիկակարմիր/շառատ ձի ― šikakarmir/šaṙat ji ― light-bay horse

   միս ձիոյ ― mis jioy ― horse-flesh

   գաւակ ձիոյ ― gawak jioy ― rump, croup, hind-quarter

   բաշ ձիոյ ― baš jioy ― horsehair

   խար, կեր ձիոյ ― xar, ker jioy ― forage, provender, horse-meat

   ջրարբ ձիոց ― ǰrarb jiocʿ ― horse-pond

   աղբ ձիոյ ― ałb jioy ― horse-dung

   պայտ ձիոյ ― payt jioy ― horse-shoe

   քերոց ձիոց ― kʿerocʿ jiocʿ ― curry-comb

   ողնուլար ձիոյ ― ołnular jioy ― crupper

   տապճակ ձիոյ ― tapčak jioy ― horse-blanket or -cloth

   վարաւանդ, կազմածք ձիոյ ― varawand, kazmackʿ jioy ― horse-trappings

   ընթացք ձիոյ ― əntʿacʿkʿ jioy ― the paces of a horse

   ճախր ձիոյ ― čaxr jioy ― caracol, wheeling about

   զբօսանք ձիոյ ― zbōsankʿ jioy ― a ride (on horseback)

   դարմանել զձի ― darmanel zji ― to groom, to curry, to comb a

   պայտել զձի ― paytel zji ― to shoe a horse

   վարժել զձի ― varžel zji ― to break in a horse

   սանձել զձի ― sanjel zji ― to master a horse

   ի ձի ելանել, վերելակել, աշտանակել, ձի ի ներքո տանել, առնուլ ― i ji elanel, verelakel, aštanakel, ji i nerkʿo tanel, aṙnul ― to ride, to get or mount on horseback, to take horse

   երթալ ի ձի ― ertʿal i ji ― to ride, to go on horseback

   զգնալ, զբօսնուլ ձիով ― zgnal, zbōsnul jiov ― to take a ride, to go on a party of ride, to go out for a ride

   ճախր առնուլ ձիոյ ― čaxr aṙnul jioy ― to caracole, to move in caracols, to wheel about

   արձակերասան զձին առնել ― arjakerasan zjin aṙnel ― to give a horse the bridle, to gallop, to run full speed

   խոպալ եւ ընդվզել ձիոյ ― xopal ew əndvzel jioy ― to prance, to rear

   կատաղել ձիոյ ― katałel jioy ― to run away, to take the bit between the teeth

   իջանել, թափել զինքն ի ձիոյ ― iǰanel, tʿapʿel zinkʿn i jioy ― to dismount, to alight, to to get down

   շրջածել երախաձգութեամբ զձի ― šrǰacel eraxajgutʿeamb zji ― to lead a horse hither and thither, to and fro

   լծեալ ի չորից ձիոց ― lceal i čʿoricʿ jiocʿ ― drawn by four horses

   ձին զուլամբ չոգաւ, թալալեցաւ/նստաւ ընդ նովաւ ― jin zulamb čʿogaw, tʿalalecʿaw/nstaw ənd novaw ― his horse fell under him, fell heels upwards

   խխնջէ, վրնջէ ձին ― xxnǰē, vrnǰē jin ― the horse neighs

   որ ձրի էառ զձին՝ ոչ սպասէ սանձին ― or jri ēaṙ zjin, očʿ spasē sanjin ― you must not look a gift horse in the teeth

• Armenian: ձի (ji)

• Petrosean, H. Matatʿeay V. (1879), “ձի”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Awetikʿean, G.; Siwrmēlean, X.; Awgerean, M. (1836–1837), “ձի”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
• Ačaṙean, Hračʿeay (1971–1979), “ձի”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (in Armenian), 2nd edition, reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, Yerevan: University Press
• Martirosyan, Hrach (2010) Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon (Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series; 8), Leiden, Boston: Brill, page 433