Xaver Scharwenka

Scharwenka stamde uit een muzikale familie in de toenmalige Pruisische provincie Posen. Hij kreeg zijn eerste muziekonderwijs in de nabije provinciehoofdstad Posen, het huidige Poznań, waar hij ook het gymnasium doorliep. In 1865 ging hij naar Berlijn, om aan de Neuen Akademie der Tonkunst bij Theodor Kullak piano, en bij Richard Wüerst en Heinrich Dorn theorie en compositie te studeren. Daarna werkte hij daar van 1868 tot 1874 als pianoleraar. Met zijn debuut in 1869 aan de Zangakademie in Berlijn begon zijn carrière als pianist, dirigent en componist. De (muziek)uitgeverij Breitkopf & Härtel gaf onmiddellijk Scharwenka’s pianotrio op. 1, zijn Sonate in d mineur voor piano en viool op. 2 en zijn Vijf Poolse nationale dansen op. 3 uit. In 1877 componeerde hij zijn Pianoconcert nr. 1, een werk waarmee hij zich de weg naar de muzikale centra van Europa en Noord-Amerika baande. Dit concert is aan Franz Liszt opgedragen, die Scharwenka al sinds het verschijnen van de Poolse dansen uit 1870 bewonderde. Ook onderhield Scharwenka vriendschappelijke contacten met Johannes Brahms.

In Berlijn organiseerde hij in 1879 zogenaamde abonnementsconcerten voor kamermuziek en in 1886 een reeks concerten voor orkest, waarin hij zich als dirigent profileerde. Samen met zijn broer Philipp Scharwenka richtte hij in 1881 het Scharwenka-Konservatorium op, dat in 1893 met de pianoschool van Karl Klindworth tot het Klindworth-Scharwenka-Konservatorium samengevoegd werd.

In 1891 verhuisde Scharwenka voor zeven jaar naar New York en richtte er zijn tweede conservatorium, het Scharwenka Conservatory of Music op. Na talrijke concert tournees door de Verenigde Staten keerde hij in 1898 naar Duitsland terug en werd in 1901 in de senaat van de Königlich Preußischen Akademie der Künste Berlin aangesteld. Hij raakte bevriend met Max Bruch, speelde concerten met Ferruccio Busoni en gaf uitvoeringen van zijn pianoconcerten onder leiding van Gustav Mahler en Arthur Nikisch. In 1896 kreeg hij een eredoctoraat van de University of Tennessee.

Portrait by Anton von Werner

Scharwenka’s vele gaven maakten hem tot een der meest succesvolle Duitse kunstenaars van de 19e eeuw. Tijdens zijn leven ging hij door voor een van de meest virtuoze pianisten ter wereld. Eduard Hanslick beschreef hem in Concerte, Componisten und Virtuosen der letzten fünfzehn Jahre, 1870-1885 (Berlijn 1886) als een "uitmuntende pianist, verblindend zonder charlatansgedrag". Wereldwijd aanzien kreeg hij ook door zijn buitengewone pedagogische gaven. Zijn wereldfaam als componist vestigde Scharwenka met de Polnischen Nationaltänze op. 3. Zijn Symfonie in c mineur en de opera Mataswintha hadden daarentegen alleen succès d'estime. Vooral de laatste jaren kreeg zijn 4e pianoconcert meer bekendheid.

Portaal Klassieke muziek

• Matthias Schneider-Dominco: Xaver Scharwenka (1850-1924). Hainholz Verlag, Göttingen/Kassel 2003