Wortel (groente)

De wortel, ook peen genoemd, die als groente gekweekt wordt is botanisch dezelfde soort als wilde peen, Daucus carota. Deze kruist zeer gemakkelijk met de eetbare wortel, waardoor er zo nu en dan een witte wortel tussen de gekweekte wortelen kan voorkomen. Wortels zijn rijk aan bètacaroteen, dat in het lichaam wordt omgezet in vitamine A.

Wortelen

Wortelteelt in Nederland

De huidige oranje wortel is het resultaat van kruisingen. De eerste witte wortels kwamen uit Iran en werden door de V.O.C. in de 17e eeuw[1] naar Nederland overgebracht. De oranje wortel werd een aantal jaren later ook over de rest van Europa verspreid. Over de kleur van de wortel zijn meerdere hypotheses.[2][3]

De wortel is een heel dankbare groente om in de tuin of in bakken op het balkon te verbouwen. De wortel kan al in januari worden gezaaid. Bij te vroeg zaaien kan in hetzelfde jaar nog bloei optreden. Ze beginnen dus al vrij vroeg in het seizoen te groeien en al relatief snel kan men er elke dag een paar van uittrekken om rauw op te eten. Hoe meer men het veldje uitdunt, hoe beter de andere peentjes zullen groeien.

Beroepsmatig wordt ongeveer 7.000 hectare peen geteeld. Om het zaad, dat eigenlijk een vrucht is, goed te kunnen zaaien moet het worden gewreven, omdat er aan het zaad kleine haakjes zitten. Door het machinaal wrijven breken de haakjes af en wordt glad zaad verkregen. Het zaad van wilde peen blijft in de vacht van langs lopende dieren hangen en kan zo over grote afstanden worden verspreid.

Bij de teeltwijze kan onderscheid worden gemaakt in bedekte vroege, onbedekte vroege, zomer- en herfstteelt en onderdekkersteelt. De onderdekkersteelt wordt ter bescherming tegen de vorst gedurende de wintermaanden afgedekt met plastic folie en stro. Deze peen wordt na de winter tot in mei geoogst.

Ziekten en plagen

Aantasting door wortelvlieg (Chamaepsila rosae) is een van de grootste plagen. Op kleine schaal kan worden gebruikgemaakt van fijnmazige netten om het vliegje bij de planten weg te houden. In de biologische teelt wordt ook een grote afstand tot het volgende aan te leggen veld aangehouden. Bij onvoldoende vruchtwisseling kunnen ook aaltjes een probleem zijn. Er zijn meerdere aaltjes die schade kunnen veroorzaken in peen. Om schade te voorkomen of te beheersen is het belangrijk om te weten welke aaltjes voorkomen in de grond. Nematodenonderzoek kan uitkomst bieden.[4] Er bestaan verschillende maatregelen om aaltjes te bestrijden of te onderdrukken. Wortellesieaaltjes (Pratylenchus) kunnen bijvoorbeeld, effectief worden bestreden door het telen van Afrikaantje (Tagetes patula). Andere soorten aaltjes vragen andere maatregelen.

Belangrijke schimmelziekten zijn loofverbruining (Alternaria dauci), zwarte-plekkenziekte (Alternaria radicina), violet wortelrot (Helicobasidium brebissonii) en een meeldauw (Erysiphe heraclei).

Op zandgrond kunnen van de aaltjes het maiswortelknobbelaaltje Meloidogyne chitwoodi en het bedrieglijk maiswortelknobbelaaltje Meloidogyne fallax optreden.

Gegevens

Typen en rassen

Verschillende typen

Er zijn verschillende typen te onderscheiden:

  • Bospeen en waspeen
  • Nantes
  • Winterpeen: onder andere Flakkeese en Berlikummer
  • Parijse broei (ronde peen)

Daarnaast zijn er wereldwijd typen die in Nederland niet of weinig voorkomen.

Door kruising zijn, behalve bij ronde peen, de grenzen tussen de verschillende rassen vervaagd. Het is daardoor vaak moeilijk te zeggen tot welk type ze behoren. De peen wordt nu vooral ingedeeld naar grofheid:

  • Fijne peen met een gewicht tussen 12 en 150 gram
  • Middelgrove en grove peen
    • B-peen met en gewicht van 50 tot 200 gram
    • C-peen met een gewicht van 200 tot 400 gram
    • D-peen met een gewicht van meer dan 400 gram

Sommige grove typen worden als voederwortelen voor het vee geteeld.

Daucus carota (links) uit de Japanse Seikei Zusetsu landbouw-encyclopedie

Producteigenschappen

Enkele belangrijke eigenschappen zijn

  • cilindrische wortel bij bos- en waspeen
  • mooie uitwendige kleur
  • geen groene koppen
  • niet inwendig groen
  • gladde wortel
  • stevig loof bij bospeen en winterpeen
  • geen geel loof bij bospeen

Inhoudsstoffen

Enige voedingswaarden van 100 gram verse peen is:[5]

Energetische waarde173 kJ (41 kcal)
Koolhydraten9,6 gram
Eiwit1 gram
Vet0,2 gram
Vitamine C5,9 mg
Bètacaroteen8 mg
Vitamine B10,07 mg
Vitamine B20,06 mg
Calcium33 mg
IJzer0,3 mg

Foto's

Zie ook

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina carrot op Wikimedia Commons.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.