Waasland

Het Waasland - ook het Land van Waas genoemd - is een historische en geografische streek in het noordoosten van de huidige Belgische provincie Oost-Vlaanderen. Ook de gemeente Zwijndrecht en Linkeroever (Antwerpen) behoren tot het Waasland maar zijn sinds 1923 een deel van de provincie Antwerpen. Het Waasland wordt in het noorden begrensd door de Nederlandse staatsgrens, in het oosten door de Schelde, in het zuiden door de Schelde en de Durme, en in het westen door het kanaal Gent-Terneuzen. Sint-Niklaas wordt door velen gezien als hoofdstad van het Waasland, maar sinds de Franse bezetting (1795-1814) heeft het gebied geen administratieve functie meer.

Waasland
Streek in België
Situering
Gewest Vlaanderen
Provincie Oost-Vlaanderen
Coördinaten51°15'1,01"NB, 4°12'7,99"OL
Algemeen
Inwoners (01/01/2018)286.243
Foto's
het Wapenschild van het Land van Waas, met de Raap.
Portaal    België

Herkomst van de naam

'Waas' gaat etymologisch misschien terug op het Germaanse 'wasu', dat 'drassige grond' betekent, of op een oud Teutoons woord met de betekenis van 'slijk'. Een andere mogelijkheid is het Middelnederlandse woord 'wastin(n)e', wat 'woeste grond, woestenij' betekent (vgl. Engelse 'wasteland').

Geschiedenis

De Vlaamse gouwen, waaronder de Waasgouw

Historisch gezien was er sprake van een Waasgouw (pagus Wasia), behorend tot het graafschap Vlaanderen. Het was oorspronkelijk een overwegend agrarisch gebied, bekend door zijn typische panorama's van bolle velden (door eeuwenlang rondploegen voor beter drainage) begrensd door knotwilgen. In het wapenschild van het Waasland is een raap terug te vinden. In het bekende Middelnederlandse dierenepos 'Van den Vos Reynaerde' komen tal van plaatsnamen uit het Waasland voor, bijvoorbeeld Daknam en Belsele.

Bestuur en Hoofdcollege van Waas

De oudste bewoningskernen bevonden zich op de Cuesta van het Waasland en de zandleemgronden in het zuiden aan de Schelde. Hier zijn sporen uit de Gallo-Romeinse periode teruggevonden. Waasmunster is de oudste parochie van het Waasland, en het Land van Beveren met bijbehorende kastelen was lang het voornaamste politieke centrum. Het Waasland werd een afzonderlijk rechtsgebied door de Keure van het Land van Waas, die in 1241 door gravin Johanna van Constantinopel werd verleend. In de 14de eeuw verschoof het machtscentrum naar Sint-Niklaas, dat sinds 1217 een onafhankelijke parochie was. Er werd besloten het Hoofdcollege te huisvesten in het Landhuis van Waas, hiertoe werd in de 1558 een groot huis gebouwd aan de grote markt, dat thans nog steeds bekend staat als Landhuis.[1] De schepenbank van deze Keure vergaderde meestal in Sint-Niklaas, en zetelde daar haar Feodaal Hof van Waas om recht te spreken. Deze Keure bleef van kracht tot het einde van de achttiende eeuw.

Het territorium van De Keure van Waes behelsde de volgende parochies: Lokeren, Daknam, Elversele, Waasmunster, Elversele, Tielrode, Bazel, Melsele, Vrasene, Sint-Gillis, Nieuwkerken, Kemzeke, Sint-Pauwels, Steken, Belsele, Sinaai, Moerbeke onder gezag van de Graaf van Vlaanderen, gehorig aan het Hoofdcollege van Waas. De polders vielen onder bestuur van de dijkgraven.[2] Beveren, Verrebroek, Kieldrecht en Doel vormden de heerlijkheid Beveren en waren zeker in de middeleeuwen onafhankelijk van het hoofdcollege van het Land van Waas, dat echter in de loop der tijden haar greep op die van Beveren vergrootte. Sommige gemeenten vormden gedurende het ancien régime geen onafhankelijke juridische entiteit. Meerdonk bijvoorbeeld was tot 1846 slechts een gehucht van Vrasene.

De Hoogschepenen van Waas en andere edelen hadden talrijke bezittingen in het Land van Waas: zo bezat de Prins van Arenberg heel wat poldergronden en heel Verrebroek. Onder de Schepenen en Baljuws vinden we de families Triest, vander Sare, Vydt, van Steelant, de Ghistelles, de Gruutere, vander Gracht, de Moerman, de Jonghe, Keyaerts, Dullaert, Ramont, van Pottelsberghe, ...[3]

Daarnaast waren er verschillende heerlijkheden, die onder bestuur stonden van de Wase adellijke families: Paddenschoot, Varebeke, Puyenbeke, Aarschot, ter Elst, het Beversche, Sleutelhof, Caudenborg,

Agrarische context

In de Middeleeuwen vormde het Waasland de noordoosthoek van het graafschap Vlaanderen. Grote delen waren dunbevolkt, en er kwamen geen steden tot ontwikkeling. Een groot bosgebied strekte zich uit van west naar oost, het zogenaamde Koningsforeest. De zandgronden in het centrum van het Waasland zijn weinig vruchtbaar, in tegenstelling tot de zandleemgronden in het zuiden. Het noordoosten was aanvankelijk veengebied, dat in de late Middeleeuwen intensief afgegraven werd. Bij overstromingen in de zestiende eeuw raakte het volledig onder water. Later is het weer ingepolderd.

Het Waasland is van enig belang geweest bij de start van de agrarische revolutie: met name Charles Townshend, een van de eerste 'wetenschappelijke' agronomen was een voorstander van landbouwtechnieken die hij hier ontdekt had, met name het afschaffen van braak in het traditionele drieslagstelsel met toevoeging van klaver en knolgewassen zodat meer vee gehouden kon worden - de productie daarvan kon afgezet worden in Gent en Antwerpen. Ook andere Britten kwamen daardoor in navolging van hem op studiereis naar de Wase landbouw.

Tijdens de Franse bezetting was het Waasland onderdeel van het Scheldedepartement (Département de l'Escaut), dat bij de oprichting van het Koninkrijk der Nederlanden hernoemd werd tot de provincie Oost-Vlaanderen.

Ook Linkeroever, waar voor de moderne urbanisatie onder andere de woonkern Vlaams Hoofd en de Borgerweert (samen de Sint-Annaparochie) lag, maakt historisch deel uit van het Waasland. De Borgerweert en een deel van Melselepolder werden in 1923 bij de stad Antwerpen gevoegd, en derhalve bij de gelijknamige provincie. Ook Burcht en Zwijndrecht werden door de provincie Antwerpen geannexeerd. Een en ander ging gepaard met grenscorrecties van de gemeenten Antwerpen, Zwijndrecht, Burcht, Melsele en Kallo.

De Wase landbouw onderscheidt zich door de planten- en dierenveredeling (bron: Vlaams Landbouwrapport 2012)

Hedendaagse samenwerking tussen de Wase gemeenten

Acht Wase gemeenten - Beveren, Kruibeke, Lokeren, Sint-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Stekene, Temse en Waasmunster - werken sinds 1968 samen in het intergemeentelijk samenwerkingsverband Interwaas (tot 2009 bekend als I.C.W.).[4] In 2014 is ook de gemeente Moerbeke tot Interwaas toegetreden, en in 2016 ook de gemeente Zwijndrecht. Deze intercommunale houdt zich bezig met talrijke domeinen, van projectontwikkeling, over het beheer van de Waaslandhaven (via een nieuw akkoord, gepland voor 2015), tot bibliotheken (als BiblioWaas) en erfgoed (als Erfgoedcel Waasland[5]). Na de hervorming van de Belgische brandweer, vormen sinds 2015, de zeven gemeenten Beveren, Kruibeke, Sint-Gillis-Waas, Sint-Niklaas, Stekene, Temse en Waasmunster samen de 'hulpverleningszone Waasland'.[6]

Heraldiek

Sinds de zestiende eeuw gebruikte de Keure van het Land van Waas de raap als symbool. De Wase landbouw stond destijds immers bekend om de rapenteelt binnen het vierslagstelsel, die bijdroeg aan een meer vruchtbare bodem en die 's winters kon dienen als voedsel voor het vee. Tien Wase (deel)gemeenten namen bijgevolg de raap op in hun wapenschild. Waasse Club en Wase Club, studentenverenigingen in Leuven en Gent respectievelijk, gebruiken de raap en daaruit afgeleide kleuren in hun wapenschild. Het wapenschild van het Land van Waas ("in keel een raap van natuurkleur") is onder meer afgebeeld op de gevel van de Cipierage in Sint-Niklaas, die sinds 1662 dienstdeed als gevangenis voor de hele Keure.

Gemeenten in het Waasland

Gemeente
(tot 1976)
Post-
code
FusiegemeenteProvincieAdministratief
arrondissement
Gerechtelijk
arrondissement
Bazel9150KruibekeOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Belsele9111Sint-NiklaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Beveren9120BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Burcht2070ZwijndrechtAntwerpenAntwerpenAntwerpen
Daknam9160LokerenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
De Klinge9170Sint-Gillis-WaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Doel9130BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Eksaarde9160LokerenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Elversele9140TemseOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Haasdonk9120BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Kallo9120BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Kemzeke9190StekeneOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Kieldrecht9130BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Klein-Sinaai[7]9190StekeneOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Kruibeke9150KruibekeOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Lokeren9160LokerenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Meerdonk9170Sint-Gillis-WaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Melsele9120BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Moerbeke9180MoerbekeOost-VlaanderenGentGent
Nieuwkerken-Waas9100Sint-NiklaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Rupelmonde9150KruibekeOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Sinaai9112Sint-NiklaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Sint-Gillis-Waas9170Sint-Gillis-WaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Sint-Niklaas9100Sint-NiklaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Sint-Pauwels9170Sint-Gillis-WaasOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Steendorp9140TemseOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Stekene9190StekeneOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Temse9140TemseOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Tielrode9140TemseOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Verrebroek9130BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Vrasene9120BeverenOost-VlaanderenSint-NiklaasDendermonde
Waasmunster9250WaasmunsterOost-VlaanderenDendermondeDendermonde
Zwijndrecht2070ZwijndrechtAntwerpenAntwerpenAntwerpen

Vernoemingen

Naast het achtervoegsel "-Waas" in de verschillende dorpen en gemeenten, zijn er naar het Waasland zijn verscheideen zaken vernoemd:

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.