Verkeerslicht

Het eerste verkeerslicht ter wereld verscheen op 10 december 1868 in Londen bij het Palace of Westminster, en kon worden toegeschreven aan John Peake Knight.[1] Knight ontwierp een verkeerslicht zoals deze ook in gebruik was bij de spoorwegen. De verkeerslichten moesten ervoor zorgen dat de leden van het Britse Parlement veilig konden oversteken. Deze lampen werkten op gas, en konden een rode of groene kleur weergeven door middel van een lens. De gaslamp explodeerde een paar jaar later, en werd verwijderd.[2]

In 1912 werd door Lester Wire in de Verenigde Staten een elektrisch stoplicht ontwikkeld. Dit verkeerslicht bestond uit een doos op een paal met een rode en groene lamp. De Amerikaan James Hoge bedacht een systeem met verkeerslichten op elke hoek van een kruising.

In Nederland werd in 1928 voor het eerst met automatische verkeerslichten geëxperimenteerd aan de Laan van Meerdervoort in Den Haag.[3] Het systeem bestond uit vijf groene neonringen en vijf rode, tien ringen in totaal die in één behuizing zaten. In Eindhoven kwam het eerste stoplicht min of meer zoals wij dat kennen in 1929. Die had nog een bel die rinkelde bij rood licht. In België is de oudste melding van een verkeerslicht uit 1931, toen er één op de Meir te Antwerpen verscheen.

Toen er nog veel minder verkeerslichten waren dan tegenwoordig, werd soms op drukke kruispunten het verkeer geregeld door een verkeersagent. Deze gebruikte daartoe alleen zijn handen en een schel fluitje. Als hulpmiddel werd ook wel een metalen stopbord of klapbord op een paal gebruikt.

Ook nu nog wordt incidenteel het verkeer met de hand geregeld door een verkeersregelaar (of een agent), bijvoorbeeld tijdens drukke manifestaties, wegwerkzaamheden en bij toeristische attracties, of indien het verkeerslicht door een storing niet functioneert. Bij oversteekplaatsen in de buurt van scholen staan vaak klaar-overs die met een stopbord (lollypop) het verkeer kunnen tegenhouden, zodat schoolkinderen veilig over kunnen steken.

Een verkeerslicht heeft doorgaans drie lampen, die van boven naar beneden de kleuren rood, geel en groen hebben. Het gele licht wordt vaak als oranje aangeduid. In Nederland is de betekenis juridisch geregeld in het Reglement verkeersregels en verkeerstekens 1990 (RVV 1990). Belgische verkeerslichten werken conform de Wegcode. De naam is formeel 'driekleurig verkeerslicht'. De internationale kleurcodering van een verkeerslicht is:

• Rood: stop.
• Geel (vaak oranje genoemd; in wetteksten geel of oranjegeel; in vertalingen uit het Engels: amber): stop; voor bestuurders die het teken zo dicht genaderd zijn dat stoppen redelijkerwijs niet meer mogelijk is: doorgaan.
• Groen: doorgaan.
• Indien geel/oranje knipperlicht (ROZ): 1. Gevaarlijk punt, voorzichtigheid geboden (vaak een verkeerslicht voorafgaand aan een regulier verkeerslicht, zonder de rode en groene lichten) en/of 2. verkeerslicht buiten gebruik, waarbij andere verkeerssignalen (wegmarkering, verkeersborden enz.), of, indien geen andere verkeerssignalen aanwezig zijn, de standaardverkeersregels gelden (rechts heeft voorrang, bijvoorbeeld); veelal te zien op reguliere verkeerslichten bij een storing en/of gedurende de avond- en nachturen.

In België mág men doorrijden bij groen, in Nederland is dit verplicht, tenzij het niet mogelijk is door te rijden, bijvoorbeeld door een file.

Het gele licht betekent dat gestopt moet worden, tenzij stoppen in alle redelijkheid niet meer mogelijk is. In Oostenrijk is het verplicht om bij geel licht te stoppen. Door geel rijden is een overtreding. Als waarschuwing voor het naderende geel, gaat het groene licht de laatste seconden knipperen.

In andere landen, bijvoorbeeld in Duitsland, Hongarije, Groot-Brittannië, Oostenrijk, Zwitserland, Polen, Litouwen, Noorwegen, Rusland en Zweden, brandt voordat het licht op groen gaat eerst het oranje licht in combinatie met het rode licht ten teken dat het groene licht eraan komt en men alvast kan oprijden.

Een knipperend oranje licht geeft in België en Nederland aan dat de verkeerslichten buiten gebruik zijn, bijvoorbeeld 's nachts omdat er dan minder verkeer rijdt. Dit gebeurt dan automatisch op basis van een ingesteld klokprogramma. Als het knipperende oranje licht zich echter op de plaats van een groen licht bevindt, dan duidt dit op een gevaarlijke verkeerssituatie. Doorrijden is toegestaan, maar met gematigde snelheid, omdat er kruisend verkeer mogelijk is, bijvoorbeeld rechtdoorgaande fietsers bij een oranje knipperende pijl naar rechts.

Wanneer een regelende verkeersregelinstallatie (onder normale omstandigheden) stopt met regelen (bijvoorbeeld 's avonds laat), zullen alle richtingen die op dat moment groen licht hebben, (via geel) naar rood gaan. Daarna blijven alle richtingen een korte tijd op rood staan, zodat al het verkeer dat nog op het kruispunt rijdt, het kruispunt kan verlaten. Daarna zullen (soms alle, soms een deel van) de lichten geel gaan knipperen.

Wanneer een niet-regelende verkeersregelinstallatie (geel knipperend) gaat beginnen met regelen (bijvoorbeeld 's ochtends vroeg), loopt de VRI de inschakelprocedure af. Hierbij zal op alle richtingen tegelijk het geel-knipperen overgaan in vast-geel en vervolgens, na enkele seconden, in rood. Daarna zullen gedurende een korte tijd alle lichten op de hele kruising op rood blijven staan, zodat het laatste verkeer dat nog vrij de kruising opgereden is, de tijd heeft om door te rijden en het kruispunt vrij te maken. Na deze ontruimingstijd wordt het regelprogramma gestart en wordt het verkeer volgens de gebruikelijke cyclus afgewikkeld.

AFTG

Het AFTG-principe (verkeerslicht met verlicht fietssilhouet omringd door pijltjes), ook genaamd Vierkant Groen[4], betekent dat alle fietsers en voetgangers uit alle richtingen tegelijkertijd groen licht krijgen, terwijl de automobilisten op het rode licht wachten. Zo wordt contact tussen zwakke weggebruikers en gemotoriseerd verkeer, en aldus ook ongevallen, vermeden.

Tweekleurig verkeerslicht voor het wegverkeer, bij een spoorwegovergang (kan geel en rood tonen)

In veel landen bestaan ook verkeerslichten met maar twee kleuren. Het bekendste voorbeeld hiervan zijn voetgangerslichten, die in veel landen alleen groen en rood kunnen tonen. Ook bestaan er tweekleurige verkeerslichten die alleen geel en rood kunnen tonen. In de Belgische wegcode worden ook de rode kruisen en groene pijlen voor lane control "tweekleurige verkeerslichten" genoemd.

Geel-rood

Geel-Rood licht in Groningen

Deze lichten kunnen alleen geel en rood tonen, met de gebruikelijke betekenis:

• Geel: stop; voor bestuurders die het teken zo dicht genaderd zijn dat stoppen redelijkerwijs niet meer mogelijk is: doorgaan.
• Rood: stop.

Wanneer het licht uit staat, gelden de normale, overige verkeersregels en verkeerstekens (het is dan dus niet alsof het licht op groen staat). Deze lichten worden gebruikt waar het verkeer slechts af en toe hoeft te stoppen, bijvoorbeeld bij bruggen, overwegen van weinig bereden (goederen)spoor en uitritten voor brandweer of ambulance en OV-busbaan. In Rotterdam-Alexander zie je deze lichten ook langs de metrobaan op plekken waar wegen deze kruisen. Deze treden in werking zodra de metro eraan komt en springen dan eerst op oranje, zodat het verkeer dat nog op de metrobaan is, kan doorrijden en vervolgens op rood, zodat het overige verkeer moet stoppen om de metro door te laten. In Nederland ziet men vaak voor het gele licht nog enkele seconden geel knipperlicht. Eenzelfde licht zie je soms ook bij trambanen die de weg kruisen, zodat het overige verkeer tijdig kan stoppen voor naderende trams.

Verkeerslicht voor voetgangers (kan groen en rood tonen)

Verkeersregelinstallaties voor voetgangers hebben in België en Nederland twee lichten. In Nederland wordt de functie van het oranje licht overgenomen door een knipperend groen licht, in België springt het licht gewoonlijk direct van groen naar rood.

Op veel plaatsen zijn de voetgangerslichten voorzien van "rateltikkers", die ten behoeve van blinden en slechtzienden bij rood licht langzaam en bij groen licht snel tikken. Er zijn ook voetgangerslichten die in plaats van een rood licht een knipperend geel (oranje) licht hebben, soms uitgevoerd als een driehoekig waarschuwingsteken (met uitroepteken erin): bij oranje mogen voetgangers oversteken als er geen verkeer aan komt.

OV-verkeerslichten in Nederland (boven) en België (onder)

In veel Europese landen, waaronder België en Nederland, kent men speciale verkeerslichten voor het openbaar vervoer (OV). In Nederland gebruikt men hiervoor een negenoog. Vroeger waren er in Nederland ook speciale tramlichten met een rood en een groen licht met daarop het woord 'TRAM'. In Den Haag werden voorheen lichten gebruikt met de witte letters TR. Brandde dit licht, dan mocht de tram doorrijden. Bij splitsingen werd er een wit lijnnummer getoond: brandde nummer 9, dan mocht tram 9 doorrijden.

Voor de huidige OV-lichten in Nederland en België, zie de afbeelding rechts. De betekenis van de signalen is als volgt, van links naar rechts:

• Rechtdoor toegestaan
• Linksaf toegestaan
• Rechtsaf toegestaan
• Alle richtingen toegestaan
• Stop indien mogelijk
• Stop

Het Nederlandse spoorwegsein lijkt in de meeste gevallen veel op een verkeerslicht. De kleuren staan echter in het algemeen in omgekeerde volgorde (dus groen boven, geel in het midden en rood onder). Echter zijn er ook nog seinen die oranje boven en groen in het midden hebben staan. De reden daarvoor is dat het rode licht niet wordt afgedekt als er sneeuw op de zonnekap blijft liggen. Ook is het mogelijk dat een enkele lamp alle kleuren kan tonen of dat de lampen naast elkaar staan.

De betekenis van de kleuren is anders: geel betekent langzaam rijden. De kleuren worden daardoor in een andere volgorde getoond, op de vrije baan eerst rood (het volgende blok is bezet door een eerdere trein), daarna geel (de eerdere trein is al verder doorgereden) en daarna groen. Er bestaat verder knipperend geel en knipperend groen en er kan met een cijfer worden aangegeven hoe snel er gereden mag worden.

Op de Nederlandse waterwegen kent men ook een soort verkeerslicht bij sluizen en bruggen. Deze hebben normaliter ook drie lichten onder elkaar, net als een normaal verkeerslicht. Het onderste licht is echter ook rood en het middelste licht is groen. De betekenis van het bovenste rode en het middelste groene licht is hetzelfde als die van een verkeerslicht langs de weg. Als beide rode lichten branden, betekent dat dat de sluis of brug voorlopig niet wordt bediend. Als één rode en één groene lamp branden, duidt dat erop dat de brug of sluis bijna bediend gaat worden en het scheepvaartverkeer er bijna in kan varen. Vaak is er onder bruggen een oranje lamp gemonteerd. Deze betekent dat men, mits het schip onder de brug door past, het rode stoplicht mag negeren en van de onderdoorgang gebruik mag maken.

Op Belgische waterwegen ziet men vaker tweekleurige verkeerslichten voor bruggen. Het tegelijk branden van het rode en het groene licht kondigt aan dat de brug voor het scheepvaartverkeer geopend zal worden.

Vaak wordt een verkeerslicht "stoplicht" genoemd. Niet iedereen vindt dit juist, omdat meerkleurige verkeerslichten ook andere signalen kunnen geven dan het gebod te stoppen. Toch is het volgens woordenboeken een correcte benaming voor een verkeerslicht. De benaming "stoplicht" sluit beter aan bij "Stopbord". "Stoplicht" is ook een weinig gebruikt synoniem voor "remlicht".

In Nederland hebben de palen van de verkeerslichten geschilderde zwart-witte banden; in België oorspronkelijk rood-witte. De palen van Vlaamse verkeerslichten zijn sinds halverwege de jaren negentig meestal zwart-geel, de kleuren van de Vlaamse vlag. In Wallonië zijn ze echter rood-wit gebleven; zoals in Brussel waar ook egaal grijs wordt gezien, of donkerblauw-geel, de kleuren van het Brussels gewest. In Nederland staat op hoofdwegen ca. 300 meter voor een verkeerslicht als waarschuwing een oranje knipperlicht. Vaak hebben de verkeerslichten ook een zwarte kap met witte rand, waarin de lichten zijn verwerkt.

Ook als er door wegwerkzaamheden op een gedeelte van een weg maar één rijstrook beschikbaar is voor beide richtingen bevinden zich vaak verkeerslichten aan weerskanten van dit gedeelte. Deze zijn dan zo afgesteld dat aan de ene kant van de enkele rijstrook het licht op rood staat en aan de andere kant op groen, zodat het verkeer maar één kant op kan rijden. Op deze manier rijdt het verkeer beurtelings over de enige beschikbare rijstrook.

Er bestaan in de wereld verkeerslichten die zebraklok worden genoemd en de wachttijd aangeven.

• Verkeerslichtbeïnvloeding
• Lane control

• Kaart met historisch overzicht van de verkeerslichten in Amsterdam.

Zie de categorie Traffic signals van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.