Vaststellingsovereenkomst

De vaststellingsovereenkomst wordt geregeld in titel 15 van boek 7 van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek (artikel 900-910).[1] Partijen kunnen gezamenlijk afspraken maken, maar zij kunnen de beslissing ook aan een derde opdragen. Het laten opstellen van de vaststellingsovereenkomst door een derde wordt meestal aangeduid met bindend advies. Dit is juridisch gezien niet hetzelfde als arbitrage.

Vaststellingen (de beoogde resultaten van een vaststellingsovereenkomst) kunnen volgens de wet afwijken van het dwingend recht, voor zover niet in strijd met de openbare orde of de goede zeden. In artikel 902 staat hierover: Een vaststelling ter beëindiging van onzekerheid of geschil op vermogensrechtelijk gebied is ook geldig als zij in strijd mocht blijken met dwingend recht, tenzij zij tevens naar inhoud of strekking in strijd komt met de goede zeden of de openbare orde." De vaststellingsovereenkomst zelf wordt nog steeds door dwingend recht beheerst.

Ook als partijen in hun vaststellingsovereenkomst bepalingen opnemen die in strijd zijn met dwingend recht, zijn zij toch gebonden aan de vaststellingsovereenkomst. Dat komt doordat de vaststellingsovereenkomst een zelfstandige titel (= rechtsgrond) oplevert. Een rechter kijkt, als hij een vaststellingsovereenkomst onder ogen krijgt, niet meer naar de historie of juridische achtergronden ervan, maar gaat uit van de nieuwe juridische situatie, de nieuwe rechtsverhouding, die door de vaststellingsovereenkomst is ontstaan. De overeenkomst kan hierdoor maar in beperkte mate vernietigd of ontbonden worden.

In de praktijk komt het regelmatig voor dat partijen, bijvoorbeeld hangende een rechtsgeding, alsnog een minnelijke regeling treffen. Zij kunnen die regeling dan vastleggen in een vaststellingsovereenkomst. Vaak gebeurt dat in een proces-verbaal van de rechtszitting. Indien op dat proces-verbaal de woorden In naam des Konings worden geplaatst door de rechter, dan kan met dat proces-verbaal ook direct nakoming worden afgedwongen.

De vaststellingsovereenkomst is populair in het arbeidsrecht. Deze overeenkomst wordt vaak ingezet om zonder tussenkomst van het UWV of de kantonrechter een ontslag met wederzijds goedvinden te regelen. Het komt regelmatig voor dat een deugdelijke onderbouwd ontslagdossier ontbreekt. Een werkgever hoeft bij ontslag met wederzijds goedvinden geen ontslagvergunning aan te vragen bij het UWV of een verzoekschrift in te dienen bij de kantonrechter. Als werkgever en werknemer zelf de voorwaarden van het ontslag overeenkomen, dan is de uitkomst zeker. Dat is bij een procedure via het UWV of de kantonrechter onzeker.

Sinds kort kent de wet ook een regeling voor het treffen van een vaststellingsovereenkomst tussen (de verzekeraars van) een aansprakelijke partij en een vereniging of stichting die optreedt ten behoeve van een grote groep slachtoffers. Het voordeel van een dergelijke regeling is vooral dat niet ieder individueel slachtoffer de strijd hoeft aan te gaan met de verzekeraar.

Ter bescherming van de slachtoffers moet een dergelijke vaststellingsovereenkomst door de rechter worden goedgekeurd om verbindend te kunnen worden. Zelfs als de rechter de vaststelling verbindend heeft verklaard kan een individueel slachtoffer nog middels een verklaring laten weten niet akkoord te gaan.

Of deze regeling een oplossing biedt voor de problemen van slachtoffers bij een grote ramp zal in de praktijk nog moeten blijken.

Tegenwoordig (sinds een wijziging van de Werkloosheidswet) worden vaststellingsovereenkomsten eveneens veelvuldig gebruikt ter beëindiging van een arbeidsovereenkomst met wederzijds goedvinden en om de voorwaarden daaromtrent vast te stellen.

De vaststellingsovereenkomst is formeel, volgens de regeling van het voormalig NMI (Nederlands Mediation Instituut) thans MfN (Mediators federatie Nederland), de afsluiting van een geslaagd mediationproces. In de overeenkomst worden de door partijen gemaakte afspraken, die onder begeleiding van een professioneel mediator zijn gemaakt, vastgelegd. Een vaststellingsovereenkomst levert geen directe executoriale titel op. Om die te verkrijgen moet de overeenkomst worden vastgelegd bij notariële akte, of worden bevestigd door een rechterlijk vonnis.