Urkerdag

Vergeleken met de ouderdom van het eiland is Urkerdag als feestdag een relatief recent fenomeen. Het werd voor de eerste keer gevierd op 21 mei 1983. Het was ingevoerd om het bezit en het dragen van de plaatselijke klederdracht te bevorderen onder de jongere generaties. Het in verval raken van de klederdracht was niet ongegrond: uit een telling op 1 januari 2000 bleek dat slechts 46 vrouwen en 16 mannen zich nog dagelijks op traditionele wijze kleedden.[2] De op het behoud van de klederdracht gerichte invalshoek leek een groot succes en op den duur bracht het een ommekeer teweeg in de gevreesde teloorgang van de klederdracht. Veel Urkers bezitten nu vaak een eigen kostuum of onderdelen ervan, ook al draagt men het slechts met Urkerdag.

De feestdag kent geen vaste datum gezien de dag altijd plaatsvindt op de dag voor Pinksteren, wat elk jaar op een andere datum valt. De keuze voor Pinksteren is historisch gezien verbonden aan de tweejaarlijkse terugkomst van Urker meisjes die als dienstmeisjes dienden ‘aan de wal’.[3] Deze terugkomsten vonden plaats met Pinksteren en met Kerstmis. Met Pinksteren kwamen niet alleen de Urker meisjes terug, maar kwamen vele Urkers die zich elders bevonden naar het eiland. Er was jaarlijks sprake van een ‘Pinksterdrukte’: er was een recordaantal Urkers op het eiland; kerkdiensten werden nog beter bezocht; men kleedde zich op hun best; en zij gaven extra uit aan eten.[4] Al met al waren de Pinksterdagen de voor de hand liggende optie voor een lokale feestdag.

Door de jaren heen breidde Urkerdag zich verder uit van enkel een markt en een optocht van mensen in klederdracht naar een evenement dat het gehele dorpscentrum en havengebied beslaat. Zo zijn er de zogeheten ‘pleintjes’[5], waar buurtbewoners vis bakken al dan niet roken en trachtten zichzelf en hun ‘pleintje’ het mooist en gezelligst aan te kleden. Ook zijn er optredens van verscheidene koren in klederdracht en optredens van de Urker band ‘Leuster’. Ook worden er tal van oude ambachten beoefend en zijn er traditionele Urker gerechten te proeven. Afgezien officiële ‘pleintjes’ en activiteiten zijn er ook tal van Urkers woonachtig in het dorpscentrum die zelf vis gaan roken op hun voor- of achterstraat. Hier worden dan vaak buren, familie, en vrienden voor uitgenodigd om er zo zelf te zorgen voor gezelligheid. Voor het roken van vis in de openbare ruimte dient van tevoren wel een vergunning aangevraagd te worden bij de gemeente.

Hoewel het programma kan veranderen van jaar tot jaar, zijn er enkele activiteiten die elk jaar weer terugkeren. Naast de ‘pleintjes’ is er ook altijd markt op het haventerrein en kan men oude ambachten uitgevoerd zien worden.

Daarnaast is de aankomst van passagiersboot ‘De Zuiderzee’ (in de volksmond ook wel de Urkerboot genoemd) met Urker meisjes in klederdracht ook een gevestigde traditie die geworteld is in het daadwerkelijk terugkeren van ‘dienende’ meisjes uit het westen van Nederland. Voor Urkerdag worden hier elk jaar vrijwilligers gevraagd die de rol van deze terugkerende meisjes willen vertolken.[6]

Een ander fenomeen is de optocht mannen met kinderwagens (in de volksmond kappewagens). Vroeger was het gebruikelijk dat de moeder des huizes op zondagmiddag ging dutten waarop de man -die vaak alleen in het weekend thuis was- het op zich nam om te gaan wandelen met het kind. Dit was voor buitenstaanders vaak een gekke verschijning om op zondagmiddag het dorp vol te zien met mannen die (zonder vrouw) met kinderwagen aan het wandelen waren. Dit wordt ook elk jaar uitgebeeld in een optocht, vaak in samenwerking met een lokale showband.