Thales van Milete

Volgens de legende voorspelde hij de zonsverduistering van 585 v.Chr. en beëindigde daarmee de Slag bij de Halys.[1] Volgens Herodotus (en andere oude bronnen) stamde hij af van een Phoenicische adellijke familie, oorspronkelijk uit Tyrus. Mogelijk heeft hij zijn kennis over sterrenkunde opgedaan tijdens een reis naar Babylon. Anderen zeggen dat hem deze macht werd toegedicht omdat hij nu eenmaal de geleerde was, en geleerden dit moesten kunnen voorspellen. Hoewel er in de oude culturen ook lieden waren die kosmische verschijnselen konden voorspellen en allerlei theorieën hadden over het universum, waren dit geen filosofen. Want Thales had twee uitgangspunten:

1. Conclusies omtrent het universum mag men louter en alleen baseren op het universum zelf (dus niet op goden).
2. Opvattingen moeten gestaafd worden aan de hand van argumenten.

Dit zijn uitgangspunten die de filosofie doen verschillen van andere disciplines, uitgangspunten die overigens nog steeds gelden.

Volgens de (Griekse) overlevering is hij ook in Egypte geweest, in een tijd dat de Egyptenaren niet meer in staat waren de hoogte van hun piramides te berekenen, en zou hij hun dat geleerd hebben door de lengte van de schaduw te meten op het moment dat onze schaduw even lang was als wijzelf. Hieraan ligt dus geen enkele ingewikkelde berekening ten grondslag maar slechts de observatie dat als de schaduw van een mens even lang was als die mens dat ook wel voor andere objecten zou gelden. Het is niet ondenkbaar dat hij deze truc van de Egyptenaren geleerd heeft in plaats van andersom.

Plato vermeldt een anekdote waaruit moet blijken dat Thales een 'verstrooide professor' was, zo bezig met hemelse aangelegenheden dat hij niet voor zijn voeten keek en een keer in een put viel.[2][3]

Andere verhalen schetsen hem daarentegen juist als een praktische geest; zo moet hij ook in staat geweest zijn vanaf de kust de afstand tot een schip te berekenen door de afstand tussen twee punten op te meten, en de hoek waaronder het schip vanaf die punten gezien werd. Omdat hij om zijn armoede beschimpt werd, zette hij al zijn geld in om alle olijvenpersen te huren vóór het begin van de oogst. Als monopolist kon hij nu woekerprijzen vragen voor die persen, en bewees hiermee dat filosofen best geld kunnen verdienen als ze willen, maar dat hun belangstelling elders ligt.

Milete binnen het Lydisch koninkrijk onder oosterse invloed

Hij wordt gewoonlijk de eerste westerse filosoof genoemd, maar men is meer en meer geneigd in te zien dat hij voortbouwt op kennis die reeds in zijn eigen geboortestreek, Klein-Azië en in het Oude Egypte aanwezig was. Wel uniek is waarschijnlijk zijn uitspraak over wat de basis van alle dingen is, de oerstof. Thales meende dat deze oerstof water was, omdat dat duidelijke faseveranderingen ondergaat. Als ijs smelt krijg je water, als dat verdampt krijg je stoom. Bovendien geloofden de Grieken dat je als je stoom "verder verdunt" lucht krijgt. Verder ontspringen er planten uit de gedroogde bodem als het geregend heeft en eindigt elke landmassa in water. De oerstof was dus water, en alles was daaruit ooit ontstaan. Het was de oorsprong der dingen.
Zijn uitspraak 'alles is water' is opzienbarender dan wellicht op het eerste gezicht lijkt. Het is niet zozeer de inhoud van deze uitspraak, maar de formule. De formule is: 'Alles is...'. Thales zoekt naar een natuurlijke oorzaak van alle dingen waartoe je de chaotische verscheidenheid in de werkelijkheid kunt herleiden. Hij is daarmee de grondlegger van het reductionisme. Hij zoekt het beginsel van alle dingen niet bij goden, maar in de natuur zelf, en hij meent dat die oorzaak kenbaar is. Dit wil echter niet zeggen dat Thales een wereld zonder goden voorstelt. Anderzijds is zijn theorie, naast reductionistisch, ook naturalistisch. Thales verklaart de wereld met behulp van analogie-redeneringen: in de wereld om ons heen groeien wezens door water en is het zaad waaruit zij ontstaan meestal vochtig. Deze nieuwe benadering is weliswaar nogal grof en indirect, maar is wel een eerste poging om de natuur rationeel te verklaren. In die zin is dit het meest baanbrekende element uit de filosofie van Thales.

Op basis van zijn inzichten ging de School van Milete voort met een aantal filosofen die deze verder uitwerkten, toetsten en er eigen interpretaties aan gaven, onder anderen Anaximandros. Later zou Empedocles de formule 'Alles is...' uitwerken tot: 'Alles is aarde, water, vuur en lucht', de vier oerelementen dus die nu nog in de westerse esoterie (bijvoorbeeld de antroposofie) een grote rol spelen.

Aristoteles vertelt over Thales dat "hij dacht dat de aarde op water dreef". De aarde drijft als een soort vlot op de oeroceaan waaruit ze ooit is voortgekomen. Met dit primitieve model kon Thales op een inzichtelijke wijze verklaren waarom de aarde (althans in onze ervaring) in rust is en waarom er zich aardbevingen voordoen. Aardbevingen zijn dus geen goddelijke willekeur, maar normale natuurlijke verschijnselen die op een zeker ogenblik wel moeten gebeuren. Ook dacht hij dat een magneet bezield was, omdat zij ijzer aantrok.

Deze "Stelling van Thales" wordt in boek VI van de Elementen van Euclides grondig bewezen.

Hulpstelling

Een evenwijdige projectie behoudt de gelijkheid van evenwijdige lijnstukken.

Stelling van Thales

Een evenwijdige projectie behoudt de verhouding van evenwijdige lijnstukken.

Omgekeerde stelling

Wanneer minstens drie rechten, op snijdende rechten, lijnstukken afsnijden, waarvan de lengten een aangeschakelde evenredigheid vormen, dan zijn deze drie rechten evenwijdig.

Daarnaast is er ook de stelling over een driehoek ingeschreven in een cirkel, die stelt dat een dergelijke driehoek rechthoekig is als een van de zijden een diameter is.

Antieke filosofie

Presocratici: Alcmaeon van Croton · Aminias · Amyclas · Anaxagoras · Anaximander · Anaximenes · Archelaüs · Archytas · Bias van Priëne · Cleobulina van Rhodos · Cratylus · Critias · Democritus · Diogenes van Apollonia · Empedocles · Epimenides · Gorgias · Heraclitus · Hippias van Elis · Leucippus · Melissus van Samos · Metrodorus van Chios · Mnesarchos · Orpheus · Parmenides · Perictione · Perictione II · Pherecydes van Syros · Philolaus · Phintys van Sparta · Prodicus · Protagoras · Pythagoras · Thales van Milete · Theano II · Thrasymachos · Xenophanes · Zeno van Elea Postsocratici: Aedesia · Aenesidemus · Aeschines Socraticus · Agathocles · Ammonius Hermiae · Anaxarchos · Andronicus van Rhodos · Anniceris · Antiochus van Ascalon · Antipater van Cyrene · Antipater van Tarsus · Antisthenes · Apollonius van Tyana · Aratus · Archippos · Arete van Cyrene · Aristaeus · Aristippos de Jongere · Aristippos van Cyrene · Aristobulus van Paneas · Ariston van Chios · Aristoteles · Aristoxenos · Arkesilaos · Aspasius · Bion · Callicles · Celsus · Chilon van Sparta · Chrysippos · Cleobulus · Diodoros Cronos · Diodoros van Tyros · Diogenes van Babylon · Diogenes van Sinope · Epictetus · Epicurus · Eubulides van Milete · Euclides van Megara · Eudemus van Rhodos · Hierius · Hypatia · Klearchos van Soloi · Krates van Athene · Krates van Mallos · Krates van Thebe · Menander · Meton van Athene · Monimos · Mesarchos · Nicomachus · Panaetius van Rodos · Periander · Philo van Larissa · Pisistratus · Pittakos van Mytilene · Plato · Plotinus · Plutarchus van Athene · Porphyrius · Posidonius · Proclus · Pyrrho van Elis · Socrates · Solon · Strabo · Synesius van Cyrene · Theano · Theophrastus · Zeno van Citium Romeinse filosofen: Agrippa · Alcinoüs · Ambrosius Theodosius Macrobius · Anaxilaus · Julia Domna · Lucius Annaeus Seneca · Lucius Apuleius Madaurensis · Marcus Aurelius · Marcus Tullius Cicero · Persius · Sextus Empiricus · Titus Lucretius Carus · Tyrannion

Zie de categorie Thales van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.