Tautologie (stijlfiguur)

Een tautologie - afkomstig van het Griekse woord ταὐτολογία ('tautologia'), van tautos (hetzelfde) en logos (woord) - is het benadrukken van een woord met een ander woord dat (zo goed als) dezelfde betekenis heeft.

Tautologieën komen voor als taalfout en als stijlfiguur. In het laatste geval is er vaak sprake van zogenaamd versteend gebruik. Tautologieën die worden gebruikt om een gevoel kracht bij te zetten, kunnen niet als fout worden aangemerkt.

Min of meer versteende tautologieën zijn bijvoorbeeld:

• gratis en voor niets
• een en dezelfde
• leugen en bedrog / list en bedrog
• roddel en achterklap
• geheel en al
• vast en zeker / zeker en vast
• wis en waarachtig (ook een alliteratie)
• nooit ofte nimmer (ook allit.)
• voor eeuwig en altijd
• afgelopen (over) en uit
• klaar uit
• bont en blauw (ook allit.)
• schots en scheef (ook allit.)
• keurig netjes

Hele zinnen ('gezegden') als versteende tautologie:

• Opgeruimd staat netjes
• Wie wat bewaart die heeft wat
• Hoe je het ook wendt of keert
• Het is niet goed of het deugt niet

Voorbeelden van (nog) niet versteende tautologieën zijn:

• netjes en verzorgd
• al reeds
• vuil en smerig
• blij en verheugd
• identiek hetzelfde
• live en rechtstreeks
• roepen en tieren
• krijsen en tieren
• draaien en keren
• maar... + echter...

  bijvoorbeeld: "Er zijn forse bezuinigingen genomen, maar we merken er echter niets van."

• want... + immers...

  bijvoorbeeld: "Ik neem een drankje, want ik heb immers dorst."

• als ... zijnde

  bijvoorbeeld: "Als chauffeur zijnde ken ik de weg hier goed."