Suezcrisis

In 1952 was koning Faroek van Egypte door een groep Arabisch-nationalisten onder leiding van kolonel Nasser afgezet en deze laatste had de macht overgenomen. Ten tijde van de Suezcrisis was Nasser president van Egypte. Hij wilde neutraal blijven tegenover de twee partijen van de Koude Oorlog, de westerse wereld en de Sovjet-Unie, en zocht samenwerking met andere landen die zich niet aan een der machtsblokken wilden binden. Nadat de Sovjet-Unie wapenleveringen aan Egypte was begonnen, zetten de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk Nasser onder druk om voor het Westen te kiezen. Nasser bleef echter bij zijn Arabisch-nationalistische en anti-imperialistische politiek en wilde vooral niets weten van de voormalige kolonisator Groot-Brittannië. Als drukmiddel stopte het Westen met de financiering van een grote stuwdam in de Nijl, de Aswandam, die voor de verdere ontwikkeling van een onafhankelijk Egypte van groot belang was om zo de tijden van de Nijl te controleren. Eigenlijk zagen zowel de Verenigde Staten als het Verenigd Koninkrijk Nasser het liefst van het politiek toneel verdwijnen, maar alleen de Britten waren bereid tot het voeren van oorlog om dat doel te bereiken.

Als reactie op het intrekken van de steun aan de bouw van de stuwdam nationaliseerde Nasser in juli 1956 het Suezkanaal, dat gedeeltelijk in bezit was van een Frans-Britse maatschappij. Ook blokkeerde hij de scheepvaart van Israël door het kanaal en blokkeerde de Golf van Akaba. Deze blokkade leidde tot de gijzeling van het Griekse schip Pannegia, wat als casus belli kan worden gezien. De gijzeling kwam slechts zijdelings aan bod binnen de VN Veiligheidsraad. Op 13 oktober 1956 legde de Israëlische ambassadeur Abba Eban in de Veiligheidsraad een verklaring af, waarin hij wees op het recht van vrije doorgang, zoals afgesproken tijdens de Conventie van Constantinopel van 2 maart 1888 (geëffectueerd december 1888). De Verenigde Staten leken in beginsel de positie van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk te steunen, maar zwoeren elke vorm van geweld af en wilden een diplomatieke oplossing. De VS zagen geen noodzaak om hier hun bondgenoten te helpen. Het Navo-bondgenootschap is van toepassing op het Noord-Atlantisch gebied, en dus niet op het Midden-Oosten.[4]

Nadat ingrijpen van de VN uitbleef, smeedde Israël een complot met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, vastgelegd in het Protocol van Sèvres, om het Nasser-regime omver te werpen en de nationalisering van het Suezkanaal ongedaan te maken.

Volgens dit geheime plan zou Israël op 29 oktober 1956 een oorlog in de Sinaïwoestijn starten. Daarna zouden Frankrijk en Engeland voor Egypte onaanvaardbare voorwaarden stellen voor een staakt-het-vuren binnen 12 uur en een "tijdelijke" bezetting van het Suezkanaal door de twee grootmachten. Israël zou zich slechts tot 10 mijl van het kanaal in de Sinaï hoeven terug te trekken. Op 31 oktober zouden Frankrijk en Engeland dan Egypte bombarderen, terwijl Israël de oostelijke Sinaï en eilanden in de Rode Zee zou innemen.

Tijdens het opstellen van het Protocol maakte Israël zijn bedoelingen kenbaar om zijn grondgebied uit te breiden door annexatie van Zuid-Libanon en de oostelijke Sinaï, de liquidatie van Jordanië en de overname van de soevereiniteit over de Westelijke Jordaanoever.[5][6]

Zoals de bedoeling was, ging Egypte niet akkoord met de eisen en Israël viel op 29 oktober volgens plan de Sinaï en de door Egypte bestuurde Gazastrook binnen. Op dat moment werd door het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de oorlog verklaard aan Egypte.

Pogingen om een eind te maken aan de strijd mislukten doordat de Fransen en Britten binnen de Veiligheidsraad gebruikmaakten van hun veto om zo de oorlogvoering te kunnen voortzetten. Het bijzondere was in dit geval dat de Verenigde Staten de resoluties steunden die Israël, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk opriepen om de oorlogsvoering te staken. Hiermee kwam de VS tegenover drie belangrijke bondgenoten te staan. Ook zorgde dit ervoor dat de VS samen met de Sovjet-Unie tegenover Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk kwamen te staan; op diplomatiek vlak een unieke gebeurtenis. De leider van de Sovjet-Unie, Chroesjtsjov, stelde zelfs voor om samen met de VS Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk aan te vallen als zij zich niet terugtrokken. Zo ver wilden de Verenigde Staten echter niet gaan.

Vanaf 31 oktober werd Egypte, met name Port Said, gebombardeerd vanaf vijf vliegdekschepen en luchthavens op Cyprus en Malta. Nasser liet de veertig aanwezige schepen in het kanaal zinken, waardoor het geblokkeerd was. Op 5 november hadden de Europese aanvallers een aantal punten van het kanaal in handen, en Israël de zuidpunt van de Sinaï, Sharm el Sheikh. Militair gezien was de opzet dus geslaagd voor de aanvallers.

In ongeveer dezelfde periode speelde de Russische inval in Hongarije. De VS verweten de Sovjets zonder recht een land binnen te vallen en konden zodoende, op het wereldtoneel, dan ook anderzijds niet de Brits-Franse inval in Egypte goedkeuren. Dus dwong president Eisenhower de landen tot een staakt-het-vuren. Hierbij werd het Verenigd Koninkrijk ook onder druk gezet, door een Amerikaanse dreiging de koers van het Britse pond sterling te laten dalen door deze munt op grote schaal te verkopen. Inmiddels had de Sovjet-Unie de zijde van Egypte gekozen en eiste ook een staakt-het-vuren. Bovendien vonden de grotere landen in het Britse Rijk, namelijk Canada en Australië, dat het Commonwealth niet gebruikt mocht worden voor puur Britse belangen. Een staakt-het-vuren werd bereikt op 5 november, waarna zowel de Britse als Franse troepen een buffer vormden tussen Egypte enerzijds en Israël, dat grote stukken van Egypte bezet hield, anderzijds. Ruim twee weken later op 21 november trokken de westerse machten hun troepen terug.

De Canadese minister van Buitenlandse Zaken Lester B. Pearson kwam met het voorstel de machten te scheiden met troepen van de Verenigde Naties als buffer. Dit was de eerste keer dat de VN als vredeshandhaver optrad. Later kreeg Pearson de Nobelprijs voor de Vrede voor deze rol. De Franse en Britse 'buffertroepen' werden vervangen door de United Nations Emergency Force (UNEF). De troepen die zich rondom het kanaal bevonden werden als eerste vervangen. Hierna trok Israël zich, gedeeltelijk, terug uit de Sinaï, waarna ook daar troepen van de UNEF observatieposten inrichtten. De UNEF bevond zich overigens alleen op Egyptisch grondgebied, aangezien Israël de aanwezigheid van deze macht op zijn grondgebied afwees. De vrije doorvaart voor alle schepen leek gegarandeerd te zijn, maar met de instabiele situatie, ondanks de aanwezigheid van de UNEF, was de voedingsbodem gelegd voor een nieuw conflict.

Het falen, en het uitlekken van de geheime opzet leidden tot een deuk in het imago van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk in de Arabische wereld. Hoewel de operatie militair een succes was, was deze diplomatiek gezien een nederlaag voor Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk: hun status als grootmacht werd ernstig geschaad doordat zij ogenschijnlijk niet zonder hulp van Israël konden opereren, en bovendien werden zij door de gehele Verenigde Naties, inclusief de VS, veroordeeld. Naast een verandering in de relaties met de VS, leden de Brits-Franse relaties er ook onder, want midden in de gevechten waren de Britten begonnen met terugtrekken, zonder hun Franse bondgenoten te waarschuwen. Nasser werd de grote held van het seculiere panarabisme. De relatie tussen de voormalige kolonisators en de landen van het Midden-Oosten raakte ernstig bekoeld. Hierdoor werd nog eens bevestigd dat de rol van het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk als grootmachten op het wereldtoneel was uitgespeeld en de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de dienst uitmaakten. De Britse minister-president Anthony Eden moest aftreden. In maart 1957 werden de troepen volledig teruggetrokken.

De Sovjet-Unie had, door Egypte te steunen, een bondgenoot gekregen in het Midden-Oosten. De hele regio raakte daardoor betrokken in de Koude oorlog. Dit bondgenootschap zou standhouden tot juli 1972, toen de Egyptische president Anwar Sadat plotseling met de Soviet-Unie brak en alle militaire adviseurs van dat land uitwees.

• Guy Mollet, premier van Frankrijk.
• Anthony Eden, premier van Groot-Brittannië.
• John Foster Dulles, minister van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten.
• Gamal Abdel Nasser, president van Egypte.
• David Ben-Gurion, premier van Israël.
• Nikita Chroesjtsjov, secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie.
• Moshe Dayan, bevelhebber Israëlisch leger.
• Dag Hammarskjöld , secretaris-generaal van de Verenigde Naties .

• Bloedbad van Kafr Qasim
• Door Israël bezette gebieden