Somnium

Somnium is een wetenschappelijke verhandeling over de maan, omlijst door een fantasieverhaal, meer een sprookje, dan wat we tegenwoordig onder sciencefiction verstaan. De aantekeningen bij dit verhaal zijn tweemaal zo groot als het eigenlijke verhaal en behelzen alles wat men in Keplers tijd over de maan wist. Het verhaal zelf is een pleidooi, juist in die fantasievorm, voor de bewegende maan en voor de algemene geldigheid van de natuurwetten. Twee opvattingen die door de officiële wetenschap nog niet algemeen aanvaard werden.

Het verhaal begint met een droom, die Kepler zelf heeft. In die droom speelt een jongeman, Duracotus, de hoofdrol. Duracotus leeft samen met zijn moeder, Fiolxhilde, in IJsland, in de buurt van de vulkaan de Hekla. De moeder is een kruidenvrouwtje, dat in hun levensonderhoud voorziet door aan zeelieden kruiden te verkopen, die in een linnen zakje ingenaaid zijn. Voor een zeekapitein heeft ze zo’n zakje klaargemaakt. Duracotus is nieuwsgierig en opent dat zakje en de moeder stuurt daarop haar zoon met de kapitein mee als schadevergoeding en om te leren hoe de wereld in elkaar steekt. Op zijn reis komt Duracotus onder andere op het eiland Hven, waar de astronoom Tycho Brahe hem onderwijst in de geheimen van het firmament.

Na veel omzwervingen komt Duracotus weer terug in IJsland. Zijn moeder betreurt haar harde houding en vertelt hem, dat ze met geesten spreken kan. Zij zal zo’n geest oproepen en die zal hun beiden vertellen hoe zij, deze geesten, bij een maansverduistering van de aarde naar de maan kunnen komen. Duracotus is geestdriftig: zo zal zijn kennis nog groter dan die van Tycho Brahe worden.

Moeder en zoon begeven zich naar de geheime plek onder een boom aan de voet van de vulkaan de Hekla. De Hekla was immers toegang tot het binnenste der aarde. Moeder en zoon bedekken hun hoofden (zoals bij een zonsverduistering de ogen bedekt moeten zijn) en dan verschijnt de maandemon, die hun de geheimen omtrent de maan openbaart. De maandemon wordt als een goede, welwillende geest beschreven.

De maandemon vertelt dat het voor hem en zijn mede-maandemonen mogelijk is bij volle maan naar de maan te reizen langs de schaduw, die de aarde dan op de maan werpt. Bij een zonsverduistering kunnen ze dan weer terug als de schaduw van de maan op de aarde valt. Het is een afstand van 59 aardstralen (in werkelijkheid variërend tussen 57 en 63). De reis van de maandemonen moet binnen vier uur afgelegd zijn, anders volgt een ramp! (Een maansverduistering duurt maximaal 4 uur waarvan maximaal bijna 2 uur de maan totaal verduisterd is.)

De demonen kunnen ook wel mensen meenemen. Maar die moeten heel licht zijn en dan moeten de demonen, vooruitijlen om die mensen bij aankomst op te vangen. Anders zou de botsing met het maanoppervlak te hard aankomen. Vanaf een bepaald punt trekt de maan namelijk harder dan de aarde! Boven aangekomen moeten allen meteen een goed heenkomen zoeken. Immers direct na aankomst, als de maansverduistering voorbij is, baadt “Subvolva” weer in het volle zonlicht en is het er niet uit te houden. De aarde heet “Volva” en het deel van de maan dat naar ons gekeerd is “Subvolva”. De maan zelf noemt Kepler in deze droom Levania (Hebreeuws voor maan). Vanaf de maan zien de maanwezens, reptielachtige wezens, en de maandemonen met hun menselijke gasten, zo lang als ze er zijn, de aarde in 24 uur roteren. Volva doorloopt de verschillende fasen: nieuwe volva, eerste volva, volle volva, laatste volva. Volva van het Latijnse volvere wentelen: de aarde wentelt vanuit de maan gezien terwijl de maan altijd dezelfde zijde naar de aarde draait. Europa verschijnt aan de toeschouwers op de maan in de vorm van een meisje, dat bij Gibraltar Afrika kust. Engeland en Italië lijken de armen van de meisjesfiguur.

De Subvolvaanse wezens hebben het geluk, dat de aarde bij nieuwe maan, dus bij “Volle Volva” het zonlicht terugkaatst, waardoor het daar dan het draaglijkst is. Bij “Nieuwe Volva” moet alles en iedereen een goed heenkomen zoeken, want dan is het op “Subvolva” een dag of wat ondraaglijk.

Privolva, de andere kant, van waaruit “Volva” nooit te zien is, mist deze milderende invloed van het teruggekaatste volva-licht, het is daar gloeiend heet of vreselijk koud. De wezens daar zijn voortdurend op de vlucht voor de hitte en zoeken diep onder het water verkoeling. (Pas na Keplers dood raakt Galileo tot de overtuiging dat er op de maan geen water is.)

De “selenografie” (selene = Grieks voor maan, dus de “grafie” van de maan) is uiterst precies uitgewerkt. Zoals op aarde de keerkringen voor de zonnehoogte op 23½° liggen, bevinden die zich op de maan op 5°. De maan verwijdert zich immers 5° van het eclipticavlak in zijn baan om de aarde. Ongebreideld fantastisch zijn daarentegen de maanwezens en maanplanten van Subvolva. De maanwezens zijn een soort reptielachtige dieren en groeien net als de maanplanten zeer snel en worden zeer groot en sterven dan ook snel.

Kepler meent, zoals de meeste wetenschappers nog lang na hem, dat de maren inderdaad zeeën zijn. Dit zijn dus plaatsen voor verkoeling. Daar kunnen sommige van de maanwezens hun toevlucht nemen, als het te heet wordt. Andere kunnen vluchten in spelonken en holen. Want er zijn geweldige bergen en spelonken en grotten. (Dit was intussen bewezen door Galileo’s observaties in tegenstelling tot de oude opvatting dat de maan een volmaakt glad oppervlak had.) Nadat de demon daar aan de voet van de Hekla, de maanwezens en maanplanten beschreven heeft, zoals boven gezegd, breekt de droom af, doordat Kepler wakker wordt door het geluid van de regen.