Sociale kwestie
De sociale kwestie, ook wel het arbeidersvraagstuk genoemd, was een maatschappelijk probleem, dat in de 19e eeuw internationaal steeds meer om aandacht begon te vragen, in Nederland vanaf omstreeks 1870. De nadelige effecten van de industriële revolutie traden, door het massale pauperisme dat er het gevolg van was, steeds sterker op de voorgrond. Hoofdthema's van waren slechte woon- en arbeidsomstandigheden, vrouwen- en kinderarbeid, arbeidershuisvesting, ontoereikende lonen en massale werkloosheid. De term werd in eerste instantie gebruikt door beter gesitueerde burgers die enerzijds begaan waren met het lot van de massa, maar zich anderzijds realiseerden dat het arbeidersvraagstuk ook voor henzelf een bedreiging kon inhouden.
(Schilderij van Adolph Menzel uit ca 1875)
Oorzaken
Slechte levensomstandigheden van arbeiders waren niets nieuws, maar in de 19e eeuw namen ze ernstig toe. De aanleiding voor de sociale kwestie is te vinden in de industriële revolutie. Door de massale urbanisatie vanaf het begin van 19e eeuw werden de steden waar fabrieken stonden steeds groter. Deze plaatsen werden ook wel fabriekssteden genoemd. Om de arbeiders die er werkten te huisvesten, werden er in hoog tempo dicht op elkaar staande huizen gebouwd, vaak in de vorm van woonkazernes. Kennis, geld en tijd of bereidheid voor een goed plan voor woningbouw was er meestal niet. Dat zijn verworvenheden van de twintigste eeuw.
In het begin van de industriële revolutie waren er meer arbeiders dan werk. De fabrikanten maakten hier gebruik van. Zij konden lage lonen uitbetalen, lange werkdagen voorschrijven, lieten ongezonde werkomstandigheden voortbestaan en konden zonder enig probleem arbeiders ontslaan. De wil van de fabrikant was wet; arbeiders die zich verzetten of het niet eens waren met de regelingen van de fabrikant, konden vertrekken.
Kenmerken
Werk- en woonomstandigheden
De werkomstandigheden vormden een belangrijk deel van de sociale kwestie. Deze waren vaak zeer slecht. De fabrieken waren een onhygiënische en onveilige werkplaats. Er gebeurden veel ongelukken, ook met dodelijke afloop. Werktijden waren erg lang. De woonomstandigheden waren slecht vanwege de massale groei van de steden. Bij de snelle urbanisatie werden de huizen snel en dicht op elkaar gebouwd. De arbeiderswijken en ten slotte hele steden bestonden voor een groot deel uit sloppenwijken. De woningen bestonden meestal uit niet meer dan één of twee kamers in een kazerneachtig gebouw of op een achtererf waarin een heel gezin leefde. Riolering en waterleiding ontbraken of waren zeer gebrekkig. Dit maakte het een onhygiënische omgeving. Ook was door de dicht op elkaar wonende mensenmassa de kans op ziekte-overdracht aanzienlijk.[1]
Loon
Een voorbeeld van een arbeidersbudget; de wekelijkse uitgaven van een gezin van een metaalarbeider uit Krommenie in 1884. Man, vrouw en vijf kinderen onder de 11 jaar. Loon acht gulden per week.
|
|
Vrouwen- en kinderarbeid
Vrouwen- en kinderarbeid waren kenmerkend voor de 19e eeuw. Omdat de lonen erg laag waren werkte het hele gezin mee in de fabriek, dus ook vrouwen en kinderen. Zowel de lonen van de kinderen als van de vrouwen waren lager dan die van de mannen. Rond 1860 werkten een half miljoen Nederlandse kinderen in fabrieken. De kinderen deden eentonig en soms gevaarlijk werk. Ze werden geslagen als ze niet genoeg hun best deden.
Een getuigenis van Michael Ward in het Engelse Hogerhuis in 1819 vroeg aandacht voor de sociale kwestie, en specifiek voor de kinderarbeid bij gevaarlijke machines:
 |
Toen ik arts was in het ziekenhuis werden er regelmatig slachtoffers van ongelukken binnengebracht. Kinderen kwamen met hun handen en armen tussen de machines terecht. In veel gevallen werd de huid tot op het bot weg geschraapt en kwamen de spieren bloot te liggen. Soms waren er een of twee vingers afgerukt. Afgelopen zomer bezocht ik de school in Lever Street. Van de leerlingen die op dat moment de school bezochten werkten er 106 voor een deel van hun tijd ook in de fabriek. Bijna de helft van deze kinderen had tijdens dat werk al verwondingen aan een van de machines opgelopen.[3] |
 |
Werkloosheid
Werkloosheid was ook een groot probleem. De industriële revolutie betekende een omschakeling van handmatig naar machinaal vervaardigde goederen. Door de vervanging van arbeid door machines werden veel mensen werkloos. Dit leidde tot grotere armoede, en dus tot een in omvang toenemende sociale kwestie.
Opstand en verbetering
Het leek of de fabrikanten de volledige macht in handen hadden. Soms werd er gestaakt door arbeiders, maar dit had weinig zin; er waren meer arbeiders dan werk dus nieuwe werknemers vinden was nooit een probleem. Wel waren er verscheidene boycotacties tegen fabrikanten. Maar echt verzet kwam van enkele sociaal bewogen leden van de hogere klasse. Steeds meer mensen vonden dat de overheid iets moest doen aan de slechte woon- en werkomstandigheden van de arbeiders. Ook werden er vakbonden opgericht. De eerste vakbond in België werd opgericht in 1842. In 1837 werd de eerste Nederlandse vakbond opgericht, genaamd Door Eendragt t' Zaam Verbonden (D.E.t'z.V.).
In Engeland werden in 1833 de Factory Acts (fabriekswetten) ingevoerd. Hierin werd bepaald dat arbeid van kinderen beneden negen jaar werd verboden; kinderen van negen tot twaalf jaar mochten maar negen uur per dag werken; voor jongeren van dertien tot achttien jaar was dit twaalf uur per dag; voor iedereen beneden de achttien en vrouwen werd nachtarbeid verboden. De Factory Acts hadden echter weinig effect: fabrikanten wisten dagen van tevoren wanneer er inspectie kwam; de exacte leeftijd van een kind was toentertijd vaak niet geregistreerd en er waren te weinig inspecteurs. In Nederland beoogde het Kinderwetje van Van Houten dat in 1874 werd ingevoerd een definitief einde te maken aan fabrieksarbeid door kinderen.
Externe link
Bronnen, noten en/of referenties
|