Salpeter

Salpeter is de triviale naam voor een aantal salpeterzure metaalzouten:

• met name voor gewone salpeter of kaliumnitraat (KNO₃)
• Chilisalpeter of natriumnitraat (NaNO₃), en
• kalksalpeter of calciumnitraat (Ca(NO₃)₂), of
• ammoniumsalpeter ammoniumnitraat (NH₄NO₃)

Mijnwerkers van een salpetermijn in Chili, begin twintigste eeuw

Het woord salpeter komt van het Latijnse woord sal (zout) en het Latijnse/Griekse woord petra/πετρα (stenen/steen), omdat het zout oorspronkelijk van de stenen rondom mestvaalten geschraapt werd.

Salpeter wordt onder andere gebruikt als meststof en voor het maken van explosieve mengsels zoals zwart buskruit en andere sassen. Het wordt (soms) ook toegevoegd tijdens de wrongelbereiding bij het kaas maken om het ontkiemen van boterzuurbacteriesporen te voorkomen. Daardoor zou anders "laatlos" kunnen ontstaan in de kaas tijdens de rijping.

Salpeter bevat het nitraation NO₃⁻ dat voor de plantenwereld een belangrijke bron van gebonden stikstof is. Stikstof is nodig voor de synthese van aminozuren, de bouwstenen van alle eiwitten. Hoewel de atmosfeer grotendeels uit stikstofgas bestaat, zijn de meeste planten niet in staat direct van deze bron gebruik te maken maar alleen via de hulp van bepaalde bacteriën.

Nitraten zijn vrij sterke oxidatoren en dat is de reden dat een gepoederd mengsel van salpeter met houtskool en zwavel explosief is (buskruit): het nitraat oxideert de zwavel en de houtskool en daar komt veel warmte bij vrij en bovendien zetten de vaste stoffen met klein volume zich om in gassen met groot volume. Als salpeter verhit wordt zonder een toegevoegde brandstof zoals houtskool of zwavel, dan ontleedt de stof onder vrijmaking van zuurstof. Bijvoorbeeld:

${\displaystyle \mathrm {2\ KNO_{3}\ \longrightarrow \ 2\ KNO_{2}\ +\ O_{2}} }$

Deze reactie was al vroeg in de 17e eeuw bekend. Cornelis Drebbel heeft de ontleding waarschijnlijk gebruikt om adembare 'lucht' aan te maken aan boord van zijn onderzeeboot.