Rwanda

De Urewe-cultuur is een fase van de Vroege IJzertijd in het gebied rond het Victoriameer, namelijk de Kivu-streek in Congo-Kinshasa, Rwanda, Burundi, Oeganda, Noordwest-Tanzania en Zuidwest-Kenia.

Aan het einde van de 19e eeuw werd het gebied geannexeerd door Duitsland. Ruanda-Urundi, ook wel Roeanda-Oeroendi, was een deel van de Duitse kolonie Duits-Oost-Afrika in Centraal-Afrika. De Duitsers hadden echter een kleine aanwezigheid in het gebied.

Kolonel Molitor schouwt zijn troepen in Kigali

In april 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog, waren er drie brigades van de Force Publique van Belgisch-Congo Duits-Oost-Afrika binnengedrongen.[4] De noordelijke brigade onder leiding van Kolonel Philippe Molitor vertrok vanuit het noorden van het Kivumeer en veroverde Ruanda. Op 9 mei veroveren ze Kigali en na een lange, moeilijke tocht en zware gevechten in de buurt van Nyansa, ten zuiden van Kigali, geeft koning Musinga van Rwanda zich over aan kolonel Molitor. De zuidelijke brigade onder leiding van Luitenant-kolonel Olsen vertrok tussen het Kivumeer en het Tanganyikameer en veroverde Urundi. De troepen van Olsen rukken op naar Usumbura (ex-Bujumbura) en veroveren de stad op 6 juni. De derde brigade onder leiding van luitenant-kolonel Moulaert was actief op het Tanganyika-front (nu Tanzania) en moest daar vechten tegen de troepen van Generaal Paul von Lettow-Vorbeck. Op 28 juli valt Kigoma, de grootste Duitse basis aan het Tanganyikameer en het eindstation van de spoorlijn die via Tabora naar Dar es Salaam loopt.

Daarna volgt de slag om Tabora. De strijd wordt beslist op 19 september. Kapitein Pieren leidt de spits van de gevechtscolonne en bereikt als eerste Tabora. Hij ontdekt er 129 gevangen FP-soldaten. Onder hen twee blanken. Een van hen is erin geslaagd een Belgische vlag verborgen te houden. Die wordt gehesen in plaats van de witte vlag die de Duitsers aan hun hoofdkwartier hadden opgehangen als teken van overgave. De Belgische vlag zal vijf maanden boven Tabora wapperen, tot de stad op 25 februari 1917 wordt overgedragen aan de Britten.

Na de Eerste Wereldoorlog, bij het Verdrag van Versailles, werden de Duitse koloniën in Afrika in verschillende delen verdeeld over verscheidene landen. België hoopte na de Afrikaanse militaire successen op een fikse gebiedsuitbreiding (het had ook al de Oostkantons gekregen), maar moest zich tevreden stellen met Ruanda-Urundi, ten oosten van Belgisch-Congo. In 1924 kreeg België definitief een mandaat over dit gebied van de Volkenbond dat bestuurd werd vanuit Belgisch-Congo.

De Belgen waren veel actiever in het gebied dan de Duitsers, vooral in Rwanda. De Belgen konden echter grote winsten uit het gebied putten, meestal ten koste van de lokale bevolking. Het grootste gedeelte van de winsten was afkomstig van koffieplantages in de gebieden met rijke vulkanische bodems. De bevolking werd ook verplicht belastingen te betalen.

De Belgen gebruikten de al aanwezige machtsstructuur, die bestond uit een regerende Tutsiklasse, met een bevolking die vooral bestond uit Hutu's. De Belgen verdedigden deze structuur door te berusten op de rassentheorieën dat de Tutsi's superieur zouden zijn aan Hutu's. In 1931, twee jaar voordat de Joden in Duitsland werden gedwongen zich als zodanig kenbaar te maken, stelde men al het vermelden van de volksgroep (Tutsi, Hutu of Twa) op de identiteitskaart in Rwanda verplicht.

Het gebied werd na de oprichting van de Verenigde Naties een trustgebied in 1946. Dit betekende officieel dat de Belgen het gebied klaar zouden maken voor onafhankelijkheid. De Belgen dachten echter dat dit nog vele decennia zou duren.

In 1959 overleed Mwami (koning) Mutara III van Rwanda. Hij werd opgevolgd door Kigeli V. In datzelfde jaar kwamen de Hutu's in opstand tegen de Tutsi's. De opstand liep uit op een bloedbad. In 1960 won de MDR-Parmehutu, de nationalistische Hutu-partij, de door de Belgen gecontroleerde verkiezingen. In januari 1960 brak de zogenaamde 'Hutu-revolutie' uit en werd koning Kigeli V verdreven. Parmehutu-voorzitter Grégoire Kayibanda werd minister-president van het inmiddels autonome Rwanda. Dominique Mbonyumutwa werd aangesteld als voorlopig president.

De onafhankelijkheid was vooral een gevolg van gebeurtenissen buitenaf. In de jaren 50 ontstond een sterke onafhankelijkheidsbeweging in Belgisch-Congo, waardoor de Belgen hun greep op het gebied begonnen te verliezen. In 1960 werd Congo onafhankelijk en ook in Ruanda-Urundi werden snelle voorbereidingen gemaakt, waarna het gebied op 1 juli 1962 onafhankelijk werd als de staten Rwanda en Burundi. Kayibanda werd tot eerste president verkozen. In de regering van Kayibanda werden geen Tutsi's opgenomen. In 1963 vonden er opnieuw slachtingen plaats tussen de Hutu's en Tutsi's.

In 1965 werd president Kayibanda herkozen. In oktober 1965 werd de positie van Kayibanda versterkt toen zijn Parmehutu-partij bij de verkiezingen alle zetels in het parlement veroverde. In 1969 werd Kayibanda opnieuw herkozen.

De weinig stabiele economische situatie en de aanhoudende etnische conflicten bereikten in 1972 en 1973 een hoogtepunt. Minister van Defensie, generaal-majoor Juvénal Habyarimana een Hutu, pleegde op 5 juli 1973 een staatsgreep en bracht de regering-Kayibanda ten val. De Parmehutu werd ontbonden en Habyarimana werd president van het Comité voor Vrede en Nationale Eenheid. In augustus 1973 werd Habyarimana tot president van Rwanda gekozen en stelde hij een regering samen waarin ook een Tutsi was opgenomen.

In 1975 werd de eenheidspartij MRND (Mouvement Démocratique Révolutionnaire National pour le Developpement) opgericht. Hoewel deze stelde de hele bevolking te vertegenwoordigen was het in werkelijkheid een Hutu-partij.

In 1978 werd Habyarimana door het volk gekozen tot president (hij was de enige presidentskandidaat). Onder Habyarimana was er sprake van een betrekkelijke rust tussen de etnische groepen (Hutu, Tutsi en Twa). Habyarimana weigerde echter om de Tutsi-vluchtelingen, die begin jaren zestig naar Oeganda en Burundi waren gevlucht, toestemming te geven naar Rwanda terug te keren. In 1988 spraken de westerse landen zich negatief uit over het etnisch beleid van president Habyarimana, omdat hij de Tutsi-vluchtelingen weigerde het land binnen te laten. In hetzelfde jaar waren er botsingen tussen de Hutu's en Tutsi's en kwamen er veel mensen om het leven.

In oktober 1990 vielen Tutsi-milities onder de naam Front Patriotique Rwandais (FPR) Rwanda binnen. Zij waren veelal kinderen van de Tutsi's die in de jaren zestig Rwanda waren ontvlucht. Het FPR werd gesteund door Oeganda. Met behulp van Zaïrese, Belgische en Franse troepen bleef de regering-Habyarimana in het zadel en konden de FPR-milities worden verdreven. President Habyarimana besloot gesprekken te gaan voeren met het FPR ten einde tot een vredesregeling te komen (1991). President Habyarimana voerde in 1991 tevens een meer democratische grondwet in en nam meer Tutsi's op in de regering. In 1992 werd het meerpartijenstelsel ingevoerd.

Skeletten van de Rwandese Genocide in de herdenkingssite in Nyamata

In 1993 waren het FPR en de Rwandese regering nog steeds in gesprek. In september 1993 werd Agathe Uwilingiyimana van de MDR (Mouvement Démocratique Républicain) tot premier benoemd. Op 6 april 1994 werd het vliegtuig van de Rwandese president Habyarimana neergeschoten en kwam de in januari 1994 herkozen president om het leven. Binnen 24 uur begonnen de moordpartijen van Hutu’s op Tutsi’s en gematigde Hutu’s. Théodore Sindikubwabo (MRND) nam de taken van de president waar.

Er was geen sprake meer van enige stabiliteit. Het Hutu-radiostation Radio Télévision Libre des Mille Collines (RTLM), de zogenaamde Hutu Power Radio, riep de Hutu's op tot haat tegen de Tutsi's en de gematigde Hutu's. Vanaf woensdag 6 april 1994, rond negen uur 's avonds, begonnen er vreselijke slachtpartijen. Hutu's vermoordden gematigde Hutu's en vooral Tutsi's. De Twa, het pygmeeënvolk (de oorspronkelijke bewoners van Rwanda), werden ook het slachtoffer van moordpartijen. De slecht uitgeruste VN-macht UNAMIR kon weinig meer doen dan humanitaire hulp verlenen.

Op 7 april 1994 stond een sectie Belgische paracommando's van het peloton mortieren onder leiding van Lt. Lotin in voor de beveiliging van eerste minister Agathe Uwilingiyimana. Die dag werd de residentie van Uwilingiyimana omsingeld door Rwandese militairen. De Belgische paracommando's verzekerden de ontsnapping van Uwilingiyimana maar werden bij deze actie zelf omsingeld. Op bevel van hogerhand moesten ze hun wapens afgeven om zo over hun vrijlating te kunnen onderhandelen. Na hun aankomst in het militaire kamp in Kigali werden ze doodgeslagen met de kolf van een geweer. De Bengaalse QRF sloot zich op in haar kwartieren. Op 8 april kregen alle eenheden te horen dat tien Belgen waren gesneuveld. Tussen 9 en 19 april werden alle aanwezige Belgen geëvacueerd (operatie Silver Back) gevolgd door de volledige terugtrekking van alle nog aanwezige paracommando's (operatie Blue Safari).

Het aantal slachtoffers tijdens de genocide wordt geschat op 500.000 tot 1 miljoen doden[5] (voornamelijk Tutsi's en gematigde Hutu's). Veel Hutu's en Tutsi's sloegen op de vlucht en kwamen in overvolle vluchtelingenkampen in het toenmalige Zaïre (nu Democratische Republiek Congo) en andere Afrikaanse landen. Velen kwamen in die kampen om ten gevolge van uitputting, watergebrek, cholera en andere ziektes.

Het FPR begon met een tegenoffensief en nam veel provincies in en veroverde in juli 1994 de hoofdstad Kigali. President Sindikubwabo werd afgezet en vervangen door de Hutu Pasteur Bizimungu. Generaal Paul Kagame (FPR), een Tutsi, werd minister-president. De misdaden begaan tijdens de genocide werden later berecht door het Rwandatribunaal in de Tanzaniaanse stad Arusha.

In augustus 1996 ontstond er ook een conflict binnen de politieke kringen. Oud-premier Faustin Twagiramungu (Hutu) beschuldigde het Rwandese leger van genocide op 600.000 Tutsi's. Eind 1996 leek de situatie weer 'onder controle'. President Bizimungu en het parlement keurden een wet goed waarin werd voorzien in de berechting van 80.000 misdadigers. Hoewel de situatie enigszins stabiel was, was men constant op de hoede voor het opnieuw oplaaien van etnisch geweld.

In 2000 werd generaal Paul Kagame (Tutsi), de werkelijke machthebber en minister, tot president gekozen.

De etnische bevolking bestaat volgens de meeste schattingen voor 85% uit Hutu's, 14% Tutsi's en 1% Twa (pygmeeën, de oudste bewoners). Vaak worden Hutu's geclassificeerd als "Bantu's" en de Tutsi's als Nilo-Saharaans, maar dat is een onjuiste benaming aangezien deze woorden refereren aan taalfamilies en Hutu's, Tutsi's en de Twa dezelfde taal spreken. Bovendien was de scheiding tussen Hutu en Tutsi niet erg scherp: er kwamen veel gemengde huwelijken voor en voor de koloniale tijd werd ook om opportunistische redenen weleens van bevolkingsgroep 'gewisseld'. Ook de generalisaties over het uiterlijk ('Hutu's zijn kort, stevig en donker, Tutsi's langer, slanker en lichter') gaan lang niet altijd op en er zijn dan ook tijdens de Rwandese Genocide Hutu's voor Tutsi's aangezien en vermoord. Beide groepen zijn beiden genetisch grotendeels van Bantoe-afkomst met voor de Tutsi enige Nilo-Saharaanse elementen.[6] Dit is echter onvoldoende om de Hutu's en de Tutsi's scherp te verdelen en te klassificeren als Bantu en (bv) Hamitisch. Over de herkomst van zowel de Hutu als de Tutsi zijn verschillende theorieën in omloop maar geen enkele van die theorieën is geheel sluitend. Wel is het zeer waarschijnlijk dat de Twa de eerste bewoners waren.

In de negentiende en twintigste eeuw hebben missionarissen van de Witte Paters een groot deel van de bevolking gekerstend. In 1943 bekeerde koning (mwami) Mutara III van Rwanda zich tot het katholicisme. Aanvankelijk steunde de Kerk het idee dat de Tutsi's superieur waren ten opzichte van de Hutu's en de Twa, maar vanaf het begin van de jaren vijftig kwam men hier radicaal op terug en speelde de Kerk een belangrijke rol bij de emancipatie van de Hutu's.

In de jaren vijftig stond Rwanda als het meest christelijke land van Afrika bekend.

In 2001 was 93,7% van de bevolking Christelijk (namelijk 56,5% katholiek (aartsbisdom Kigali en 8 bisdommen), 26% protestants en 11,1% adventist), 4,6% moslim en 1,7% had een andere religie of geen religie.[7]

Volgens het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties leeft in Rwanda 60,3% van de bevolking onder de armoedegrens.[8]

President Paul Kagame in 2007

De grondwet van 2003 verving die van 1991. De grondwet voorziet in een meerpartijenstelsel en democratische verkiezingen. De nieuwe grondwet beperkt de uitvoerende macht van de president door het ambt van premier in te stellen, kent een quotum van 30% vrouwen voor alle publieke lichamen, en vervangt het eenkamerparlement door een tweekamerparlement. Sinds de verkiezingen van 2013 kent het lagerhuis van dit parlement het grootste aandeel vrouwen ter wereld (aanvankelijk 64%; 61% op 1 januari 2017).[9][10]

De belangrijkste partij is het Rwandees Patriottisch Front (FPR). Het FPR was vroeger een guerrillabeweging van Tutsi-vluchtelingen maar werd in 1994 omgevormd tot een politieke partij van gematigde Hutu's en Tutsi's.

Tot juni 1991 was de Mouvement Révolutionnaire National pour le Développement de enige toegestane partij. De MRND claimde geen partij te zijn en de hele bevolking te representeren maar was in wezen een Hutu-partij. In 1991 werd een meerpartijenstelsel ingevoerd en de naam van de MRND gewijzigd in Mouvement Républicain National pour la Démocratie et le Développement (MRNDD).

Naast de MRND en het FPR zijn er nog meer partijen: de MDR (Mouvement Démocratique Républicain), inmiddels verboden, de Parti Social-Démocrate (PSD), de Parti Libéral (PL), de Parti Socialiste Rwandais (PSR) en de Parti Démocratique Chrétien (PDC). De laatste wordt tegenwoordig Parti Démocrate Centriste genoemd, omdat een partij geen religieuze ideologie mag hebben.

De enige vakbond tussen 1974 en 1984 was de Centrale d'Éducation et de Coopération des Travailleurs pour le Développement (CECOTRAD). Ondanks steun van de Internationale Arbeidsorganisatie en van de Rwandese regering bleef de vakbond toch zwak met een beperkt aantal leden. Vanaf 1984 steunde de enige partij MRND de enige vakbond Centrale Syndicale des Travailleurs du Rwanda (CESTRAR). Met de herdemocratisering van het land begin 1991 besloot CESTRAR onafhankelijk te worden en met het congres van augustus 1991 werd de vakbond Centrale des Syndicats des Travailleurs du Rwanda (altijd nog CESTRAR) genoemd.

Kaart van de provincies van Rwanda

Rwanda is onderverdeeld in vijf provincies (intara) die op hun beurt weer uit 31 districten (akarere) bestaan.

De provincies zijn:

• Nord
• Est
• Sud
• Ouest
• Kigali

Onder het districtsniveau bestaan nog drie niveaus: sector (umurenge/secteur/sector'), cel (akagari/cellule/cell) en dorp (umudigudu/village).