Rivierlandschap (geografie)

Met het rivierlandschap wordt het landschap bedoeld dat in en langs rivieren voorkomt. Rivierlandschappen verschillen van hun geomorfologische karakter in de bovenloop, middenloop en benedenloop van rivieren.[1] In Nederland komen alleen de rivierlandschappen van de beneden- en middenloop van rivieren voor.

Rivierlandschap van de Kugruk River (vlechtende rivier) in Alaska; een voorbeeld van een nagenoeg natuurlijk riviersysteem
Stadsblokken-Meinerswijk bij Arnhem; een typisch aanzicht van het rivierlandschap in de benedenloop van de Rijn

Met de term 'rivierlandschap' wordt in de Nederlandse taal vaak het Nederlandse rivierenlandschap bedoeld; ook wel 'rivierkleilandschap' genoemd. Dit type landschap komt vooral in het midden van Nederland voor; in en langs de stroomgebieden van de grote rivieren. Grofweg genomen vormt de oost-westlopende strook van rivierenlandschap in het midden van Nederland (het Rivierengebied) de grens die het noordelijk zandgebied en zuidelijk zandgebied van elkaar scheidt. Het Nederlandse rivierenlandschap bestaat hoofdzakelijk uit een afwisseling van komgronden en stroomruggen. De stroomruggen bestaan uit een ondergrond van grover sediment (zavel en zand), en liggen op de plekken van voormalige rivierbeddingen. De komgronden bestaan uit fijne rivierklei.

In het natuurlijke rivierlandschap in Nederland was er een duidelijke differentiatie in begroeiing. In het open landschap van de komgronden waren natuurlijke graslanden. Op de oeverwallen stonden bossen (veelal galerijbossen) of (doorn)struwelen. In de kronkelwaarden die het natuurlijke rivierlandschap vormde groeiden van oudsher een grote variatie aan typische stroomdalplanten.

Rivierlandschap per rivierprofiel

Het geomorfologische karakter van rivierlandschappen verschilt vaak per rivierprofiel (bovenloop, middenloop en benedenloop) van de rivier die het landschap vormt (door fluviatiele processen). De drie typen rivierlandschappen hebben alle drie hun eigen karakteristieke, bijbehorende landvormen en/of landschapselementen.

Bovenloop
Rivierlandschap in de bovenloop van de rivier de Skoga (IJsland)

In de bovenloop van rivieren zijn de watergangen smal en lopen de oevers steil af. Verticale erosie is hier het belangrijkste landschapsvormende proces.[2] De onderstaande landvormen en landschapselementen zijn kenmerkend voor rivierlandschappen in de bovenloop van rivieren.

Middenloop
Rivierlandschap in de middenloop van de Manor Water (Schotland)

In de middenloop van een rivier neemt het debiet toe en wordt het talud van de oevers vlakker. Het transport van sediment (via het rivierwater) is hier het belangrijkste landschapsvormende proces. De onderstaande landvormen zijn typerend voor rivierlandschappen in de middenloop van een rivier.

Benedenloop
Rivierlandschap in de benedenloop van de rivier de Wisła (Polen)
De Waal bij Nijmegen (Nederland); een voorbeeld van een typisch aanzicht van het rivierlandschap in de benedenloop

In de benedenloop van een rivier zijn de watergangen breed en diep, en is het debiet het hoogst. Sedimentatie is hier het belangrijkste landschapsvormende proces. De onderstaande landvormen en landschapselementen zijn kenmerkend voor het rivierlandschap in de benedenloop van rivieren.

Schilderkunst
Riviergezicht met kerk en veerpont, in 1649 gemaakt door Salomon van Ruysdael

Rivierlandschappen waren in de landschapsschilderkunst als zogenoemde 'riviergezichten' eeuwenlang een populair thema. In Nederland zijn in de Gouden Eeuw veel schilderijen van rivierlandschappen gemaakt waarvan enkele grote bekendheid kregen. Een vooraanstaande Nederlandse rivierlandschapsschilder was Salomon van Ruysdael.

Termen uit andere talen

Enkele noemenswaardige termen uit andere talen die ongeveer dezelfde betekenis hebben als 'rivierlandschap' uit het Nederlands, of gerelateerd zijn aan dit begrip, zijn:

Engels
  • Riverscape (rivierlandschap en/of riviergezicht)
  • Riverine (rivierenlandschap of netwerk van rivieren en hun omliggende landschap)

Duits

Frans
  • Paysage fluvial (term voor riviergezicht maar ook voor rivierlandschap)

Pools
  • Żuławy (waard)
  • Krajobraz rzeki (rivierlandschap)

Afbeeldingen

Zie ook

Literatuur
  • Huizenga, Hilde E.A., Oogst van de landschappen van rivieren en kust. Cultuurhistorie en bijna vergeten beheertechnieken voor opbrengst van erf en terrein.
  • Bekhuis, J., Kurstjens, G., Sudmann, S.R., Tuynte J., & Willems, F., 2002. Land van levende rivieren, de Gelderse Poort. Utrecht: KNNV Uitgeverij & Stichting Ark.

Referenties
  1. BBC Bitesize River landscapes
  2. Skynet.be Geomorfologie
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.