Prediker (boek)

De traditionele opvatting schrijft het boek aan Salomo (Heb.: Shlomo) toe. Evenals bij veel andere Bijbelboeken, nemen moderne theologen algemeen aan dat het boek uit de periode na de Babylonische ballingschap stamt, terwijl orthodoxe theologen aan een oudere datering vasthouden (970-931 v.Chr.). De schrijver refereert impliciet aan zichzelf als Salomo in hoofdstuk 1:12, hoewel hier ook andere uitleggingen mogelijk zijn.

Taalkundige kenmerken (Aramese invloeden en Perzische leenwoorden) zouden een datering vóór de vijfde eeuw minder waarschijnlijk maken. Het boek zou volgens sommige wetenschappers een jongere vorm van het Hebreeuws dan de boeken Ezra en Nehemia bevatten, en dat zou betekenen dat het na de vierde eeuw v.Chr. is geschreven. Anderzijds kan het boek niet geschreven zijn na 190 v.Chr., want de auteur van Sirach, een boek dat met vrij grote zekerheid tussen 190 en 170 v.Chr. gedateerd wordt, maakt er gebruik van. Meestal aanvaardt men daarom een datering rond de 3e of 4e eeuw v.Chr. Dat was een tijd waarin heel wat 'wijsheidsleraars' rondtrokken, die leerlingen rond zich verzamelden. Mogelijk gaat het boek Prediker op een dergelijke wijsheidsleraar terug.

Het centrale thema van het boek is Vanitas. In de NBV van 2004 vertaald met: Lucht en leegte (cf. Pr 1,2; 12,8;). De oudere vertalingen, zoals de Statenvertaling en de NBG 1951 gaven het bekende ijdelheid der ijdelheden, ijdel betekent hier dus ijl en niet verwaand. Het gebruik van dit woord 'ijdel' was een poging om het Hebreeuwse 'hevel' te vertalen. Het heeft hier de betekenis ijl. Het woord 'hevel' komt maar weinig voor in de Hebreeuwse Bijbel: ongeveer zeventig maal, waarvan achtendertig keer in Qohelet. Het is tevens de Hebreeuwse naam van het personage uit Genesis 4 dat wij als Abel kennen. Letterlijk betekent het 'damp' of 'wind' (cf. Js 57,13), dit slaat op de vluchtigheid van de wereld, in Prediker vaak gebruikt in combinatie met het woord 'leegte'.

Qohelet gebruikt het woord 'ijdel' om aan te duiden dat de wereld onzinnig in elkaar steekt: de wereld tart alle redelijkheid. De wijsheid slaagt er niet in om de wereld inzichtelijk te maken: hoe meer inzicht een mens nastreeft, hoe meer hij ervan overtuigd raakt dat de wereld absurd is. Toch zijn er bepaalde ervaringen die wel zinvol kunnen zijn. In liefde, werk en intellect kan de mens voldoening vinden, zodat zijn bestaan niet volledig zinloos is (cf. Pr 9,7-10). Een ander refrein is onder de zon. De mens leeft maar in een beperkt deel van het universum.

Een aantal woorden in het boek Prediker vertonen sterke overeenkomst met het Bijbelboek Spreuken.

Misschien vanwege het feit dat God er nauwelijks in voorkomt, is het boek Prediker ook onder niet-christenen tamelijk populair. Uitdrukkingen als alles is ijdelheid en er is niets nieuws onder de zon worden in brede kring gebezigd. Ook via de profane literatuur vonden de teksten uit Prediker een breder publiek:

• In Titaantjes van Nescio wordt Prediker genoemd: "Bekker las uit Dante voor, de Prediker en 't Hooglied en 't boek Job kende-n-i uit z'n hoofd. 't Was heel indrukwekkend."
• De titel van de roman The Sun Also Rises van Ernest Hemingway komt uit Prediker:
  "What profit hath a man of all his labour which he taketh under the sun? One generation passeth away, and another generation cometh: but the earth abideth for ever. The sun also ariseth, and the sun goeth down, and hasteth to his place where he arose."
• In het wielergedicht Mont Ventoux van Jan Kal wordt Prediker 1:8 aangehaald: Alles is onuitsprekelijk vermoeiend.
• Pete Seeger gebruikte een passage uit Prediker als tekst voor de, vooral in de versie van The Byrds, bekende hitsingle "Turn! Turn! Turn!" ("For everything/There is a season/And a time for every purpose under heaven")

• Prediker in de Statenvertaling
• Prediker in Bijbelencultuur.nl

Zie de categorie Book of Ecclesiastes van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.