Popol Vuh (boek)

Het eerste handschrift van de Popol Vuh is verloren gegaan: alle edities gaan terug op een kopie uit het begin van de 18e eeuw, het handschrift van Chichicastenango (Chuilá in het K'iche'). Deze 112 bladzijden tellende kopie is van de hand van de pastoor van Chuilá, de Dominicaan Francisco Ximénez (1666-1729) en geeft in twee kolommen de Mayaanse tekst en de Spaanse vertaling. De moderne editiegeschiedenis van de Popol Vuh begint in 1861 met de publicatie van het origineel en de Franse vertaling daarvan door Brasseur de Bourbourg; met het vorderen van het onderzoek naar de traditionele Mayaanse cultuur zijn sedertdien tal van nieuwe, becommentarieerde vertalingen verschenen (met Schultze Jena, Recinos, Edmonson, Tedlock en Christenson als voornaamste).

Popol Vuh betekent letterlijk 'Boek (vuh) van de Mat (popol)', op te vatten als 'Boek van de Raadsvergadering'. Het is in wezen een geschiedenis van de oorsprong van het K'iche'-koninkrijk Q'umarkaj die teruggrijpt tot in het verre mythologische verleden. De opbouw van de tekst herinnert daardoor enigszins aan die van de Bijbel (van Genesis naar Koningen en Kronieken). Maar ofschoon de kerstening al in volle gang was, is de invloed hiervan op de tekst zelf miniem. Het verslag vangt aan bij de schepping van de aarde en de eerste, nog mislukte pogingen om de mens te scheppen. Vooral in dit gedeelte bevinden zich de oudste gebedsteksten die van de Maya's bekend zijn. Daarna worden de daden van de Heldentweeling Hunahpu en Ixbalanqué beschreven: hun onschadelijk maken van een vogeldemon en diens twee zonen, het uit de weg ruimen van twee jaloerse oudere broers, en vooral het wreken van de vader door de onderwerping van de onderwereld, een avontuur waarin het Meso-Amerikaans balspel een grote rol speelt. Met de schepping van de mens uit maïs gaat de mythologische oertijd over in een meer legendair verslag van de daden van de eerste voorouders, hun omzwervingen en oorlogen, om zo toe te werken naar de stichting en verdere lotgevallen van het K'iche'-koninkrijk.

Het mythologische gedeelte van de Popol Vuh heeft een grote tijdsdiepte. Hoofdfiguren daaruit zoals Heldentweeling, Brulaapgoden, en onderwereldgoden blijken al in de Klassieke Mayabeschaving (tot 900 na Chr.) een belangrijke rol te hebben gespeeld en veelvuldig op beschilderd aardewerk te zijn afgebeeld. Een van de heldentweelingen, Hunahpu, had een rechtstreekse band met het toenmalige koningschap (zie Ahau). In hoeverre de avonturen van de Klassieke heldentweelingen samenvielen met die van de Quicheaanse, is een omstreden kwestie.

Charles Étienne Brasseur de Bourbourg betitelde al in 1861 de Popol Vuh als 'het heilige boek'. Deze impliciete vergelijking met het heilige boek van joden en christenen gaat niet helemaal op. Allereerst heeft de Popol Vuh als geheel geen universele stichtelijke strekking en daarnaast was het mythologische gedeelte van de Popol Vuh, voor zover bekend, geen onaantastbare, in principe onveranderlijke tekst gelijk de Bijbel. In de strijd om de eigen culturele identiteit is de tekst echter voor veel moderne Maya's inderdaad tot een soort heilig boek geworden en een nieuw, pan-Mayaans leven begonnen. Vertalingen in andere Maya-talen dan alleen het K'iche' hebben daaraan bijgedragen. Ofschoon de Popol Vuh bij alle Guatemalteken als nationaal erfgoed geldt, vertegenwoordigt hij voor deze Maya's en hun organisaties het bij uitstek eigene.

• Ruud van Akkeren, 'Authors of the Popol Vuh'. Ancient Mesoamerica 14: 237-256.
• Mario Coolen, Indiaanse wijsheid, Indiaanse theologie. Over Indiaanse cultuur als bron van wijsheid en van gedachten over God. Solidaridad, Utrecht 1997
• Mario Coolen, Mensen van Maïs. Gedachten, gebeden, legenden van de Maya's. Solidaridad, Utrecht 1998.
• Wolfgang Cordan (pseud. van Heinrich Wolfgang Horn), Popol Vuh - das Buch des Rates - Schöpfungsmythos und Wanderung der Quiché-Maya, uitg. Eugen Diederichs Verlag, Düsseldorf (1962, 1975); Nederlandse vertaling Popol Vuh : het boek van de raad : mythe en geschiedenis van de Maya's', uitg. Ankh-Hermes, Deventer (1977) ISSN 0925-2134 ISBN 90 202 4856 1
• Rob de Ridder, The Poetic Popol Vuh: an anthropological study. Universiteit van Leiden 1989.
• Leonhard Schultze Jena, Popol Vuh: Das heilige Buch der Quiché-Indianer von Guatemala. W. Kohlhammer, Stuttgart 1972.
• Karl Taube, Aztec and Maya Myths. British Museum Press (The Legendary Past).
• Delia Goetz & Sylvanus G. Morley The book of the people: Popol Vuh - the national book of the ancient Quiché Maya, uitg. The Plantin Press, Los Angeles (1954)
• Sebastiaan Roeling Popol Vuh - het boek van de raad ([Nederlandse vertaling naar de Engelse vertaling. van Goetz & Morley, welke gebaseerd was op de vertaling van het Quiché naar het Spaans door Adrián Recinos), uitg. Roeling, Rotterdam (2005) ISBN 90-808554-3-X geb.
• Dennis Tedlock, Popol Vuh : the definitive edition of the Mayan book of the dawn of life and the glories of gods and kings, uitg. Simon and Schuster, New York (1985) ISBN 0-671-45241-X, 0-671-61771-0 pbk
• Jens Rohark, Poopol Wuuj - Das heilige Buch des Rates der K´ichee´-Maya von Guatemala, 2007, ISBN 978-3-939665-32-8

Brasseur de Bourbourg, Charles Étienne, Popol Vuh. Le livre sacré et les mythes de l'antiquité américaine, avec les livres héroïques et historiques des Quichés. Ouvrage original des indigénes de Guatémala, texte quiché et traduction française en regard, accompagnée de notes philologiques et d’un commentaire sur la mythologie et les migrations des peuples anciens de l’Amérique, etc.. Arthus Bertrand, Paris (1861).

Chávez, Adrián Inés (ed.), Popol Wuj: Poema mito-histórico kí-chè, edición guatemalteca. Centro Editorial Vile, Quetzaltenango, Guatemala (1981).

Chinchilla Mazariegos, Oswaldo, Los dioses del Popol Vuh en el arte maya clásico = Gods of the Popol Vuh in Classic Maya Art. Museo Popol Vuh, Universidad Francisco Marroquín, Guatemala City (2003). ISBN 99922-775-1-3.

Christenson, Allen J. (trans.), Popol Vuh: The Sacred Book of the Maya.. University of Oklahoma Press, Norman (2003). ISBN 978-0-8061-3839-8.

Christenson, Allen J. (trans.), Popol Vuh: Literal Poetic Version: Translation and Transcription.. University of Oklahoma Press, Norman (2004). ISBN 978-0-8061-3841-1.

Colop, Sam; (ed.), Popol Wuj: versión poética K‘iche‘.. Proyecto de Educación Maya Bilingüe Intercultural; Editorial Cholsamaj, Quetzaltenango; Guatemala City (1999). ISBN 99922-53-00-2.

Edmonson, Munro S.; (ed.), The Book of Counsel: The Popol-Vuh of the Quiche Maya of Guatemala. Middle American Research Institute, Tulane University, New Orleans (1971).

Estrada Monroy, Agustín; (ed.), Popol Vuh: empiezan las historias del origen de los índios de esta provincia de Guatemala, Facsimile reproduction of Ximénez's manuscript, with notes. Editorial "José de Piñeda Ibarra", Guatemala City (1973).

<cite style="font-style:normal" id="CITEREFLow, Denise">Low, Denise (Summer/Fall 1992). A comparison of the English translations of a Mayan text, the Popol Vuh (reproduced online). Studies in American Indian Literatures, Series 2 4 (2–3): 15–34 (Association for Study of American Indian Literatures (ASAIL): New York)​. ISSN:0730-3238. Geraadpleegd op 2008-05-26.

Recinos, Adrián; (ed.), Popol Vuh: las antiguas historias del Quiché, 6th edn. Editorial Universitaria Centroamericana, San Salvador, El Salvador (1985).

Sáenz de Santa María, Carmelo, Primera parte del tesoro de las lenguas cakchiquel, quiché y zutuhil, en que las dichal lenguas se trducen a la nuestra, española. Publ. esp. no. 30, Academia de Geografía e Historia de Guatemala; Tipografía Nacional, Guatemala (1985).

Schultze Jena, Leonhard (trans.), Popol Vuh: das heilige Buch der Quiché-Indianer von Guatemala, nach einer wiedergefundenen alten Handschrift neu übers. und erlautert von Leonhard Schultze. W. Kohlhammer, Stuttgart, Germany (1944).

Tedlock, Dennis; (trans.), Popol Vuh: the Definitive Edition of the Mayan Book of the Dawn of Life and the Glories of Gods and Kings, with commentary based on the ancient knowledge of the modern Quiché Maya. Simon & Schuster, New York (1985). ISBN 0-671-45241-X.

Ximénez, Francisco, Primera parte de el tesoro de las lengvas kakchiqvel, qviche y qutuhil Manuscript. Newberry Library, Chicago (ca. 1701).