Perzische brieven

In Perzische brieven wordt de westerse maatschappij beschreven vanuit het oogpunt van twee buitenstaanders. Usbek en Rica, twee Perzen, reizen door Europa en bevinden zich met name in Frankrijk. De briefwisselingen vinden zowel plaats tussen de twee Perzen en hun vrienden in Perzië als tussen Usbek en Rica zelf. Niet alleen de Franse maatschappij staat centraal, ook het personage Usbek wordt nauwkeurig gevolgd. Zijn denken is verdeeld in enerzijds moderne ideeën uit Europa en anderzijds zijn islamitische geloof. Bovendien wordt hij geconfronteerd met een opstand in zijn harem en de zelfmoord van zijn favoriete vrouw Roxane. Rica daarentegen heeft geen problemen om zich aan te passen aan de Europese gebruiken. Naarmate het verhaal vordert schrijft Rica hier steeds meer over, terwijl Usbek in zichzelf gekeerd raakt en vrijwel alleen nog aan Perzië denkt.

De keuze van "exotische" personages gaf Montesquieu indirect de mogelijkheid om de Europeanen uit de 18e eeuw, met name de Fransen, en hun gebruiken te bekritiseren, iets wat in die tijd normaal gesproken onmogelijk zou zijn. Echter werd de roman uit voorzorg anoniem gepubliceerd in Amsterdam. Montesquieu ontkent in de introductie van Perzische brieven dat hij de schrijver was, hij gaf aan het boek alleen vertaald te hebben.

Perzische brieven is geschreven in de vorm van een briefroman en bestaat uit 161 brieven. Dit gaf de schrijver de mogelijkheid om van standpunt en mening te veranderen en verschillende omstandigheden te laten zien. Zo speelt het verhaal zich onder andere af in Parijs, dat als representatieve stad wordt gezien voor de westerse maatschappij. Bovendien draagt dit genre bij aan de geloofwaardigheid van het verhaal. Hoewel het fictief is, lijkt het net echt.

Perzische brieven is voornamelijk bekend geworden door de kritiek die Montesquieu uit op verschillende aspecten van de Franse maatschappij en de spot die hij met de Fransen drijft. In het begin ziet de lezer vooral de naïviteit van de Perzen tegenover de Franse normen en waarden uit die tijd, echter wordt al gauw duidelijk dat de tekst satirisch is geschreven en de lezer juist een spiegel voorhoudt. Om de boodschap te versterken worden stijlfiguren zoals hyperbolen en tegenstellingen gebruikt.

Een van de belangrijkste zaken die Montesquieu aan de kaak stelt in in deze briefroman is de monarchie. Hij noemt dit systeem een "fataal wapen", omdat de drie machten (wetgevende, uitvoerende en rechtsprekende macht) samengevoegd zijn onder een persoon, de koning. Die wordt dan ook niet gespaard in Perzische brieven, evenmin als het rechtssysteem. In zijn werk Over de geest van de wetten schrijft Montesquieu hier uitgebreider over.

Een ander thema in Perzische brieven betreft het gedrag van de Fransen. Deze worden met name getoond door de vrouwen te beschrijven. Enerzijds bewonderen de twee Perzen de vrijheid die de Françaises genieten, anderzijds slaat deze om in gezag en macht van de vrouw over de man (o.a. te lezen in brief CVI). Daarnaast bekritiseert Montesquieu het belang dat wordt gehecht aan het uiterlijk, het voorkomen. De vrouw wil jong blijven en de maatschappij behagen.

• Franse literatuur in de 18e eeuw