Papegaaienbuurt

Begin jaren twintig van de twintigste eeuw speelde Drachten een belangrijke rol in de geschiedenis van de kunstbeweging De Stijl. Grondlegger van deze beweging, Theo van Doesburg, raakte tijdens zijn diensttijd enige jaren eerder bevriend met de Drachtster schoenmaker en dichter Evert Rinsema. Door de bezoeken die Van Doesburg vervolgens aan Drachten bracht, breidde de vriendschap zich uit naar Rinsema’s broer Thijs Rinsema. Thijs was schoenmaker en in zijn vrije tijd actief als kunstenaar.

Via de Rinsema's kwam Theo Van Doesburg in 1920 in contact met de gemeentearchitect Cornelis Rienks de Boer, die op dat moment werkte aan een complex middenstandswoningen. Beiden hadden het idee met de middenstandswoningen iets bijzonders te kunnen realiseren. De Boer vroeg Van Doesburg om commentaar op zijn ontwerp en om kleuradviezen voor interieur en exterieur van de woningen. Voor Van Doesburg was dit de eerste grote architectuuropdracht waarin hij zijn nieuwe ideeën over de integratie van beeldende kunst en architectuur kon realiseren. Hij verbleef toen in Weimar, de uitwisseling tussen de Boer en Van Doesburg ging daarom door middel van ontwerptekeningen met opmerkingen in tekst en brieven.

Kleurontwerp Theo van Doesburg voor exterieur middenstandswoningen Oosterstraat, Drachten (1921).

Uiteindelijk heeft van Doesburg voor zowel het interieur als het exterieur kleurontwerpen gemaakt. Van alle onderdelen heeft hij ontwerptekeningen uitgewerkt en vanuit Weimar naar De Boer gestuurd. Op deze ingekleurde tekeningen stond precies aangegeven welke kleur welk onderdeel moest krijgen, vaak met tekst aangevuld. Voor de exacte kleurstelling maakte hij zogenaamde kleurharmonieën waarbij hij precies aangaf welke harmonie waar moest worden toegepast. Van Doesburg adviseerde de gevels wit te pleisteren en het houtwerk te voorzien van de kleuren rood, geel en blauw. De woningen deden in Drachten zoveel stof opwaaien, dat ze al in 1922 weer werden overgeschilderd. De scheldnaam ‘papegaaienbuurt’ bleef in gebruik.

Ook voor de Rijkslandbouwwinterschool (RLWS) schuin tegenover de middenstandswoningen werkte De Boer samen met Van Doesburg. Van Doesburg gebruikte voor dit pand (Torenstraat 12) de secundaire kleuren violet, oranje en groen. De toenmalige schooldirectie was niet enthousiast over dit plan en gaf uiteindelijk alleen toestemming om de kozijnen aan de buitenkant in deze kleuren te schilderen. Al die verschillende kleuren in de klas zouden de leerlingen alleen maar afleiden, was hun overtuiging.[1]

Glas-in-loodraam van Theo Van Doesburg in de voormalige Rijkslandbouwwinterschool.

Voor de landbouwschool ontwierp Van Doesburg ook twee glas-in-loodramen. De ontwerpen van Van Doesburg tonen vier gestileerde, bijna abstracte landarbeiders: een spitter, een maaier, een zaaier en een rooier.[1]

In de jaren tachtig besloot de gemeente om het rood, geel en blauw van De Stijl terug te brengen, waarbij werd uitgegaan van een bouwontwerp dat Van Doesburg begin jaren twintig vanuit Duitsland naar de gemeentearchitect had gestuurd. De kleuren daarop had hij aangegeven met plakkaatverf. Dit ontwerp werd als basis gebruikt voor de restauratie in 1988, toen men een kleurenwaaier tegen de tekening hield om daarna te kijken welke kleur uit het toenmalige Sikkens-verfassortiment daar het beste bij paste.[2]

In 2016 bleek bij een kleurenonderzoek voor de museumwoning dat het oorspronkelijk gebruikte blauw een stuk lichter was dan op de tekening van Van Doesburg. Bij het laatste kleurenonderzoek is naast het analyseren van de aangebrachte verflagen ook de correspondentie bestudeerd die Van Doesburg destijds met De Boer voerde. Deskundigen gaan er nu van uit dat Van Doesburg met die tekening vooral de verdeling van de kleuren wilde aangeven en niet zozeer de precieze tint geel, rood of blauw zelf. Alle bewoners van de papegaaienbuurt lieten daarop in 2019 hun huizen overschilderen in de tinten van museumwoning Van Doesburg-Rinsemahuis.[2]

Voorgevel Van Doesburg-Rinsemahuis.

In 2018 werd een van de huizen als museumwoning ingericht, het Van Doesburg-Rinsemahuis, dat vanaf maart 2019 opengesteld werd voor het publiek[3].

Het pand Torenstraat 3 was in eigendom van de gemeente Smallingerland, die het heeft overdragen aan de Stichting Van Doesburg-Rinsemahuis voor het vestigen van een museumwoning. Een groep liefhebbers van De Stijl in Drachten heeft geld ingezameld om zowel het exterieur als het interieur weer in het originele kleurontwerp van Van Doesburg terug te brengen.

In het Van Doesburg-Rinsemahuis draait het om de oorspronkelijke kleuren naar het ontwerp van Theo van Doesburg en in de uitvoering van de huisschilders onder leiding van architect Cees Rienks de Boer. Alle oude verflagen zijn onderzocht en behouden. Het houtwerk is niet kaal gehaald, maar de juiste kleuren zijn over de oude verflagen heen geschilderd. In een van de slaapkamers is het oorspronkelijke schilderwerk nog zichtbaar. Het nieuwe schilderwerk is gebaseerd op de schilderspraktijk van de jaren twintig.[4].

Zie de categorie Papegaaienbuurt-complex van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.