Otter (dier)
De otter (Lutra lutra), ook Europese otter of visotter genoemd, is een marterachtige uit het geslacht Lutra. De otter heeft zwempoten en een donkere, dichte, bruine vacht. De wetenschappelijke naam van de soort werd als Mustela lutra in 1758 gepubliceerd door Carl Linnaeus.[2] Deze soort heeft het grootste verspreidingsgebied van de otters en komt voor in een groot gedeelte van Europa en Azië.
| Otter IUCN-status: Gevoelig[1] (2015) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Europese otter | ||||||||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Soort | ||||||||||||||
| Lutra lutra (Linnaeus, 1778) Originele combinatie Mustela lutra | ||||||||||||||
 | ||||||||||||||
| Verspreidingsgebied Europese otter | ||||||||||||||
Afbeeldingen Otter op  | ||||||||||||||
Otter op  | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Kenmerken
Een volwassen otter is 80 tot 140 centimeter lang, inclusief de staart van 30 tot 50 centimeter lengte. Het gewicht varieert tussen de 5 en 12 kilo en de schouderhoogte is gemiddeld 30 centimeter. Vrouwtjes zijn meestal kleiner dan mannetjes. Mannetjes hebben een kop-romplengte van 60 tot 90 centimeter, een staartlengte van 36 tot 47 centimeter en een lichaamsgewicht van 6 tot 17 kilogram. Vrouwtjes hebben een kop-romplengte van 60 tot 70 centimeter, een staartlengte van 35 tot 42 centimeter en een gewicht van 6 tot 12 kilogram.
Met zijn gestroomlijnde lichaam is het dier goed aangepast aan het leven in het water. De ogen en de kleine afsluitbare oren en neusgaten liggen op één lijn boven op de platte kop, waardoor ze boven water blijven als het dier aan het wateroppervlak zwemt. De otter heeft zwemvliezen tussen de tenen van alle vier de korte krachtige poten. De lange, ovaalronde staart doet dienst als stabilisator en roer tijdens het zwemmen. De snuit is breed.
De vacht, die aan de buikzijde veelal lichter van kleur is, bestaat uit een waterdichte buitenste laag van dekharen en een luchthoudende binnenste laag van dicht opeengeplante donsharen, die onder water droog blijft. De dekharen drogen vrij snel, en hechten uit het water aan elkaar.
Voor de otter, die nauwelijks over onderhuids vetweefsel beschikt, is deze waterdichtheid van groot belang om in het water op temperatuur te blijven. Een optimale conditie van de vacht voorkomt voortijdige onderkoeling tijdens het jagen onder water.
Voedsel
De otter eet voornamelijk vis, zoals paling, baars, snoek, karper en zalm. Hij heeft een voorkeur voor vissen die kleiner zijn dan 25 cm. Hij eet ook amfibieën, watervogels, woelratten, ratten, rivierkreeften, krabben, wormen en insecten: in feite alles wat hij in het water aantreft.
Gedrag
Otters kunnen zeven tot acht uur achter elkaar zwemmen, met een gemiddelde snelheid van 1,5 tot 2 kilometer per uur. Otters duiken gemiddeld tien tot veertig seconden onder water.
Otters zijn vooral 's nachts actief en leven voornamelijk solitair. Tijdens het foerageren kunnen ze 3 tot 10 kilometer afleggen. Overdag gebruiken ze beschutte plaatsen als rietbedden, ondergrondse holten en holle bomen als rustplaats. Soms is de ingang van een hol onder water gelegen, het slaapgedeelte is dan voorzien van een luchtgat. De bodem van het slaaphol is bedekt met droog plantaardig nestmateriaal. Een dier gebruikt vaak meerdere vaste rustplaatsen en holen binnen zijn woongebied. Het territorium loopt langs oevers.
Voortplanting
De voortplanting is afhankelijk van de beschikbaarheid van voedsel. In Zweden, waar 's winters al het water bevroren is, komen de jongen in de lente. Op de Shetlandeilanden worden de jongen in de zomer geboren als er veel vis is.
Dieren van hetzelfde geslacht leven in gescheiden leefgebieden, waarbij het territorium van één man dat van een aantal vrouwtjes overlapt. Hoe groot het leefgebied van een individu is hangt onder meer af van de hoeveelheid beschikbaar voedsel en de dichtheid aan otters.
Otters op het Europese continent krijgen meestal jongen in de lente en zomer, maar in principe kunnen ze het hele jaar door jongen krijgen. De gemiddelde leeftijd waarop vrouwtjes voor het eerst jongen krijgen is 2 jaar. Na een draagtijd van 61 tot 63 dagen worden de jongen geboren. De Europese otter kent geen verlengde draagtijd. De grootte van de worp ligt meestal op 2 à 3 jongen, met een maximum van 5 per worp. In gebieden met een hoge sterfte door het verkeer of jacht ligt de gemiddelde worpgrootte hoger dan in gebieden met een lagere druk op de populatie.
Alleen de moeder zorgt voor de jongen. De jongen worden blind geboren en zijn 15 centimeter lang. Als ze 35 dagen oud zijn, openen ze hun ogen. Als ze drie maanden oud zijn, nemen ze hun eerste duik. De zoogtijd duurt gemiddeld 16 weken. Na tien tot twaalf maanden zijn ze onafhankelijk. De dieren zijn gemiddeld na anderhalf tot twee jaar geslachtsrijp. Otters kunnen in gevangenschap 11 tot 15 jaar oud worden. In het wild worden ze zelden zo oud, gemiddeld slechts 3 tot 4 jaar.
Verspreiding en leefgebied
De otter komt oorspronkelijk in geheel Europa voor (met uitzondering van IJsland en eilanden in de Middellandse Zee), het grootste gedeelte van Azië (van Palestina en Klein-Azië tot Siberië, Japan, Sri Lanka en Indonesië) en in Noordwest-Afrika van Marokko tot Tunesië.
De otter leeft vooral in zoetwatergebieden met voldoende bedekking, als rivieren, meren, kanalen, beken en moerassen. Ook aan de kust komt hij voor, voornamelijk rotskusten en estuaria. In bergen komt hij voor tot op 4210 meter hoogte in Tibet.
Al sinds de middeleeuwen werd er veel op otters gejaagd. Sommige grote populaties wisten stand te houden, andere kleinere populaties stierven uit. Destijds was de otterjacht vooral bedoeld voor de rijken. Rond 1900 werd de jacht echter massaal. Vooral vissers zagen hem als een grote concurrent. En ondanks het feit dat een otter maar vier of vijf vissen per dag nodig heeft, geloofde men dat ze hele vijvers en waterlopen zouden leegvangen. In het Verenigd Koninkrijk werd de jacht meestal met meutes van zo'n twintig honden gehouden, in Nederland waren slechts een paar honden al voldoende. In Vlaanderen werden er tot de jaren 60 premies uitgereikt voor elk dood dier. In een bepaalde periode werden er in Vlaanderen driehonderd premies uitgereikt. Mogelijk is elke otterfamilie in Vlaanderen toen getroffen geweest. Met de daaropvolgende watervervuiling slonk hun aantal zienderogen.
Door vervuiling, habitatvernietiging, verstoring, verkeer, visnetten en jacht liep het aantal otters in West-Europa achteruit en was de soort zelfs in enkele landen uitgestorven, bijvoorbeeld in Nederland en Zwitserland. Tegenwoordig is de soort weer in opkomst.
De otter in de Lage Landen
Nederland
Door de moeilijkere leefomstandigheden, zoals het oprukken van de mens, met zijn jacht en auto's, kreeg de otter het erg moeilijk in Nederland. De laatste levende otter werd in 1952 bij Haaksbergen (Twente) waargenomen. De leefomstandigheden leidden tot uitsterving van de otter in 1988.[3] In 1989 werd er een otter doodgereden in Friesland; het laatste exemplaar dat in Nederland werd waargenomen. Met deze otter werd de soort datzelfde jaar nog definitief uitgestorven verklaard in Nederland. Er werden vanaf dat moment plannen gemaakt om Nederland weer leefbaar te maken voor de otter. Otters komen alleen voor in visrijke wateren met voldoende schoon en helder water. Ze hebben als territorium 8 tot 12 kilometer ongestoorde natuurlijke oevers nodig.
De otter kwam op de Nederlandse Rode lijst en er werden allerlei aanpassingen aan zijn vroegere leefgebied gemaakt om het weer geschikt en veilig te maken voor de soort. In 2002 zijn in de gebieden De Wieden en Nationaal Park de Weerribben (Overijssel otters uitgezet om de soort opnieuw in het gebied te introduceren.
Waarnemingen
In augustus 2011 vonden medewerkers van het waterschap Veluwe ten westen van Zutphen uitwerpselen en andere sporen van een otter. Het was volgens het waterschap voor het eerst sinds 1988 dat de otter weer op de Veluwe zou voorkomen. Dat zou vooral komen doordat het water op de Veluwe een stuk schoner was geworden.[4]
Nadat de otter zich daar meer dan 50 jaar niet had laten zien, werd hij in januari 2012 weer gesignaleerd in Twentse wateren. In 2012 werd ook een wijfje met jong waargenomen in de Overijsselse Vecht. Ecologen van Landschap Overijssel hebben verder sporen en uitwerpselen van een mannetjesotter gevonden in de Benedenregge, tussen Hankate en de uitmonding in de Vecht. Dat de otter weer in de Regge zwemt, geeft aan dat er voldoende voedsel is en dat de waterkwaliteit ervan goed is.
Medewerkers van Natuurmonumenten namen in oktober 2013 otters waar in het Harder- en Voorsterbos in Flevoland. Het werd gezien als een signaal dat de otter zich weer definitief zou vestigen in Nederland.[5][6]
In Hazerswoude (Zuid-Holland) vond men in 2011 een doodgereden otter die er levend nog niet gesignaleerd was. Eind 2013 werd een otter in de Nieuwkoopse Plassen in dezelfde provincie gezien. Het was de eerste keer sinds dertig jaar dat een levende otter in het Groene Hart werd waargenomen.[7] In februari 2014 kwam op de A12 bij Gouda een otter in het verkeer om het leven.[8]
Herintroductie
Omdat dit roofdier zeer gevoelig is voor vervuiling van zijn biotoop is het een goede indicator van de gezondheid van datzelfde biotoop. Door zijn speelse en wispelturige gedrag is het dier een lieveling van het publiek. Er wordt veel moeite gedaan om de otter te herintroduceren. In 2002 werden er een aantal otters uitgezet in de Weerribben. Dit resulteerde in 2004 in de eerste vier in het wild geboren otterjongen. De herintroductie van otters gaat door totdat er minimaal 40 otters in het wild zijn. In 2004 zijn er nogmaals vijf otters uitgezet. Het herintroductieprogramma stokte gedeeltelijk om een aantal redenen:
- Door verkeerde verdovingsmiddelen vielen er in het begin enkele slachtoffers;
- Een aantal betrokken organisaties is het niet eens met elkaar;
- Verkeer eiste zijn tol;
- Het is alsnog mogelijk dat via normale migratie uit Duitsland Nederland bevolkt wordt met otters.
Of het de goede kant op blijft gaan met de otter is nog af te wachten. Er zijn nu wel drie generaties otters aanwezig in De Wieden en de Weerribben. Er zijn relatief veel vrouwtjes aanwezig; omdat deze minder reislustig zijn, vallen er minder slachtoffers in het verkeer. De otter is nu onder andere aangetroffen tot het Ketelmeer en de Lindedijk in Friesland. Ook bij de Ruiten-Aa (Staatsbosbeheer) in Groningen is een melding gedaan van een otter. De otter is ook te vinden in de Oostvaardersplassen in Lelystad, waarvandaan hij zich verspreid heeft naar het Harderbos in Zeewolde. In het Voorsterbos in Marknesse zijn ook otters te vinden die afkomstig zijn uit De Wieden. Ook in Amsterdam, aan de kop van het Borneo-eiland, werd een otternest waargenomen. In het Reevediep bij Kampen komt het dier eveneens voor.[9]
Men wil nu ook otters gaan uitzetten in De Oude Venen in Friesland. Wil dit kans van slagen hebben, dan zullen er eerst in geheel Friesland stopgrids in fuiken geplaatst moeten worden. Rondom De Oude Venen zullen eveneens de drukke wegen voorzien moeten worden van faunavoorzieningen.
Omdat otters grote woongebieden hebben en de dieren veel trekken, is de otter geholpen met goede ecologische verbindingszones. Voor de otter worden loopplanken of wandelpaadjes gemaakt onder bruggen. Op andere plaatsen zijn tunnels onder wegen aangelegd. Deze voorzieningen moeten wel regelmatig onderhouden worden, zodat de dieren ze kunnen vinden en gebruiken.
In november 2019 meldden de Zoogdiervereniging en de Wageningen Universiteit een toename van het aantal otters in Nederland. Het herintroductieprogramma bleek vooralsnog succesvol. De otters verspreidden zich steeds meer over het land, met name in de provincies Overijssel, Friesland, Flevoland en Drenthe. Kleinere aantallen werden gesignaleerd in Gelderland, Zuid-Holland, Groningen en Noord-Holland.[10][11][12]
Dierentuinen
In Nederland wordt de otter in gevangenschap gehouden in de volgende dierentuinen:
België
In België werd de otter na een zoektocht door natuurorganisatie Natuurpunt uitgestorven verklaard. In 2012 werd er echter één gespot in een moerasgebied bij de Rupel.[13] Later dat jaar werd er ook in Limburg, meer bepaald in natuurgebied Smeetshof, een otter aangetroffen. Mogelijk zijn er meerdere.[14]
In juni 2012 maakte een webcam in België meermaals opnames van een otter op slechts enkele meters afstand van de Nederlandse grens bij Weert. De verschijning van de otter hier is waarschijnlijk te danken aan intensieve werkzaamheden in het gebied Kempen-Broek die de natuurlijke habitat van de otter hersteld hebben. Verwacht wordt dat de otter zich via de nabijgelegen eveneens grotendeels in natuurlijke staat teruggebrachte Tungelroyse Beek weer zal verspreiden door Midden-Limburg.[15][16]
In het najaar van 2012 werd een kadaver van een otter gevonden op de E313 nabij Ranst.[17]
Met cameravallen werden er in Willebroek (2012), Bocholt (2012), Lubbeek (2014) en de Zeescheldevallei (2014) eveneens otters waargenomen.[18]
Eind oktober 2017 werd er een broedplaats ontdekt in de noordelijke Scheldevallei. Door deze ontdekking wordt van een officiële terugkeer van de otter gesproken.[19]
In april 2020 werd een otter waargenomen in het natuurgebied Het Broek in Blaasveld (tussen Mechelen en Willebroek).[20]
Bronnen, noten en/of referenties
|