Milieu
Milieu of omgeving is het geheel van voorwaarden en invloeden die voor het leven van organismen zoals mens, dier, plant en voor levensgemeenschappen van essentieel belang zijn. Het is de omgeving waarin de organismen leven.
Het begrip milieu verwijst onder andere naar de fysieke omgeving, het natuurlijke milieu. De relaties tussen organismen, populaties of levensgemeenschappen en hun omgeving is het centrale thema van de ecologie. Bij de studie van deze voorwaarden en invloeden kunnen biotische en abiotische milieufactoren worden onderscheiden. Lourens Baas Becking formuleerde met betrekking tot het voorkomen van organismen in 1934 de hypothese Alles is overal, maar het milieu selecteert.
Het begrip milieu verwijst ook naar de relaties binnen populaties van een soort, de intraspecifieke afhankelijkheidsbetrekkingen. De populatiebiologie houdt zich onder andere bezig met de studie hiervan.
Milieufactoren
Ecosystemen zijn op te delen in twee elkaar beïnvloedende componenten: de levensgemeenschap (het levende of biotische deel) en de biotoop (het fysico-chemische of abiotische deel). Bij de bestudering van het milieu, als onderdeel van een ecosysteem kan onderscheid gemaakt worden tussen biotische milieufactoren – de organismen van andere soorten die invloed kunnen uitoefenen op het leven en een populatie en de andere individuen van dezelfde soort – en abiotische milieufactoren – externe factoren die geen biologische oorsprong hebben.
Abiotisch milieu
Bij de abiotische milieufactoren zijn verder te onderscheiden:
- klimaat: neerslag, luchtvochtigheid, temperatuur, daglengte en lichtsterkte, wind en windsterkte
- bodem: moedergesteente, humus, grondsoort, grondwater, zuurgraad, reliëf, helling en expositie
- water: stroming, getijden, zoutgehalte, elektrische geleidbaarheid, trofie, saprobie, waterdiepte, troebelheid, doorzichtigheid, golfslag
Biotisch milieu
Bij de biotische milieufactoren is er sprake van intraspecifieke interactie, afhankelijkheidsbetrekkingen tussen individuen van verschillende soorten, zoals:
- antropogene factoren, de door de mens veroorzaakte invloeden
- concurrentie
- coöperatie
- kannibalisme
- parasitisme
- predatie
- symbiose
Mens en milieu
Ecosystemen en landschappen zonder noemenswaardige invloed van de mens heten natuurlijke natuurlandschappen en wildernis.
De mens en zijn activiteiten vormen wereldwijd de meest overheersende biotische milieufactoren, omdat de mens zijn omgeving aanpast aan zijn behoeften en doelstellingen. Tot deze antropogene factoren behoren onder andere ontwateren, ontsluiten, perceleren, kappen, maaien, begrazing, grond bewerken, bebouwen. Gebieden waar de mens zijn directe of indirecte invloed doet gelden heten cultuurlandschap, zoals landbouwgebied (bijvoorbeeld voor akkerbouw, tuinbouw, veeteelt, bosbouw) stedelijk gebied en industriegebieden.
In de betekenis van leefomgeving of leefmilieu van de mens is het milieu het gedeelte van de natuurlijk omgeving (levende en niet levende natuur) waarin het menselijk leven en het menselijk bestaan mogelijk is en plaatsvindt. Daarbij is een belangrijk aspect de relaties binnen de samenleving en tussen de mensen onderling. Het begrip milieu kan dus verwijzen naar de sociale omgeving of de sociale klasse. Er zijn verschillende specialismen die de relatie tussen mens en zijn milieu onderzoeken, zoals de milieuwetenschappen, milieueconomie, milieusociologie en milieufilosofie.
Milieuschade
Menselijk handelen is voor een deel gericht op het veranderen van zijn natuurlijke omgeving. Ook het niet-doelbewuste handelen kan leiden tot verschillende vormen van schade aan het milieu en natuur:
- uitputting van natuurlijke hulpbronnen
- milieuverontreiniging
- aantasting van het milieu, dat wil zeggen een structurele of onomkeerbare wijziging in het landschap of het globale ecosysteem met als gevolg een vermindering van de diversiteit of kwaliteit daarvan
Beperking van milieuschade
Verschillende partijen spelen een rol bij de beperking van de milieuschade, waaronder:
- overheid: omdat het milieu een collectief goed is met een risico op de tragedie van de meent en externaliteiten waarbij aan het gebruik van milieugoederen en aan de verontreiniging van het milieu geen prijs hangt, is het een taak van de overheid om het leefmilieu te beschermen. Daarvoor voert zij een milieubeleid uit met behulp van verschillende instrumenten, zoals milieueducatie, voorschriften, belastingen en subsidies. De mate waarin overheden moeten ingrijpen in de markt en andere onderdelen van de samenleving om het milieu te beschermen, is onderwerp van veel discussies. Liberale partijen willen dat de overheid de markt zo veel mogelijk met rust laat, terwijl groene partijen zo veel mogelijk willen doen om het milieu te beschermen
- maatschappelijke organisaties: behalve overheden houden ook maatschappelijke organisaties zich bezig met de bescherming van het milieu en de voorlichting daarover. Het geheel van deze organisaties wordt de milieubeweging genoemd
- bedrijfsleven
- consumenten
Andere betekenissen
- de sociale omgeving of milieu is het geheel van sociale, culturele, economische, religieuze factoren dat van invloed is op het gedrag
- In het Frans duidt milieu simpelweg op een midden, maar vaak verwijst men er ook specifiek mee naar de criminele onderwereld. Milieu is daarmee een zogeheten valse vriend