Marcel Minnaert

Minnaert (midden) als bestuurslid van de De Heremanszonen in 1910.

Minnaert werd geboren in een liberaal, vrijzinnig gezin. Zijn vader was leraar. Hij volgde lagere school in Brugge. Toen zijn vader stierf verhuisde hij met zijn moeder naar Gent. Hij volgde er middelbaar onderwijs aan het Gentse Atheneum en studeerde er af in 1910. Onder zijn leraars bevonden zich Hippoliet Meert en Jan Oscar De Gruyter, die zijn Vlaamsgezindheid aanwakkerden.[1] Hij werd lid van De Heremanszonen en van 't Zal wel gaan.

Van 1910 tot 1914 studeerde Minnaert biologie, onder meer bij Julius Mac Leod. Hij promoveerde in 1914 met de grootste onderscheiding op een proefschrift over kwantitatieve fotobiologie (onderzoek naar het effect van licht op planten).

Tijdens zijn universiteitsstudies radicaliseerde Minnaert en werd een anti-Belgisch flamingant. Hij werd medeorganisator van de Groot-Nederlandse studentencongressen, samen met Pieter Geyl en dominee Jan Derk Domela Nieuwenhuis Nyegaard.

In juli 1914 reisde hij met zijn moeder in Noorwegen. Bij zijn terugkeer in Gent was de Eerste Wereldoorlog uitgebroken. Hij weigerde de vervulling van de reguliere militaire dienstplicht, maar hielp in de Gentse normaalschool een hospitaal te organiseren.

Op 12 oktober 1914 vluchtte Minnaert naar Sluis en trok van daar naar Leiden, toen het mekka van de fysica. Hij kreeg er goede contacten met Jan Romein, Hendrik Lorentz, Heike Kamerlingh Onnes en met het echtpaar Ehrenfest.

In 1916 kwam de Nederlandstalige Vlaamsche Hoogeschool tot stand, een initiatief van de bezetter, 'de Von Bissinguniversiteit' genoemd, naar de Duitse bevelhebber die er aan de basis van lag. Minnaert spande zich in om docenten te vinden voor deze universiteit, hetgeen hem niet in dank werd afgenomen door de hierboven geciteerde Leidse wetenschappers, die dit als heulen met de vijand oordeelden.

Toen de universiteit in 1916 werd geopend, werd Minnaert lector fysica en bleef dit tot het einde van de oorlog. In 1918 werd zijn woning geplunderd en hij vluchtte met zijn moeder naar Zeist. Hij werd bij verstek veroordeeld tot vijftien jaar dwangarbeid. Ondertussen trad hij in dienst bij de zonnefysicus Willem Julius in Utrecht.

Minnaert werd weldra assistent bij Willem Julius voor diens onderzoek van de zon. In 1925 promoveerde hij opnieuw (tweede promotie) bij professor L. S. Ornstein, de opvolger van Julius, met een proefschrift over Onregelmatige straalkromming. In 1928 trouwde hij met Miep Coelingh. Hij was tegen die tijd aanzienlijk geëvolueerd en van rechtse flamingant was hij uiterst links marxist en weldra communist geworden. Bij de inwijding in 1936 van een monument bij het graf van René de Clercq in Lage Vuursche was hij aanwezig en terwijl enkele van zijn vroegere vrienden onder het zingen van de Vlaamse Leeuw de fascistische groet brachten, groette hij met een gebalde linkervuist.[2]

In 1937 wees hij een benoeming af aan de Universiteit van Chicago en hij werd benoemd tot hoogleraar en directeur van de Utrechtse sterrenwacht.

Van mei 1942 tot 20 april 1944 was Minnaert geïnterneerd in het Gijzelaarskamp Sint-Michielsgestel. Verschillende van de 600 geïnterneerden werden terechtgesteld. Minnaert onderrichtte zijn medegijzelaars in de natuur- en sterrenkunde.

In april 1944 (verjaardag van Hitler) werd hij vrijgelaten. Na zijn terugkeer vernam Minnaert dat twee studenten waren ondergedoken in 'zijn' sterrenwacht, wat een flinke schok voor hem was. Hoe radicaal en links Minnaert ook was geworden, hij was toch ook gezagsgetrouw.[3][4]

In 1946 werd Minnaert benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Door zijn politieke voorkeur kon hij geen rector magnificus van de Universiteit Utrecht worden tijdens de Koude Oorlog. In 1951 werd hij lid van de Koninklijke Vlaamse Academie.

Zijn brede belangstelling ging uit naar vele gebieden buiten de sterrenkunde. Zo was hij onder meer esperantist. Hij was een begaafde musicus en een Wagner-liefhebber.

Alle 16 onderstaande promoties met Minnaert als promotor waren aan de Rijksuniversiteit Utrecht.[5]

• vele wetenschappelijke artikelen
• Contributions à la Photobiologie quantitative, proefschrift Gent, 1914
• De Verdeeling van den Arbeid en het Nationaliteitenbeginsel, in Dietsche Stemmen 1 (1916) II, 298-317; 452-474
• Onregelmatige Straalkromming. Proefschrift Utrecht, 1925
• De natuurkunde van de zon, Den Haag, 1936
• De natuurkunde van 't vrije veld, 3 delen, 1937-1942, en vele latere herdrukken, Thieme, Zutphen
• met G.F.W. Mulders, J. Houtgast, Photometric Atlas of the Solar Spectrum, Amsterdam, 1940
• Dichters over Sterren, Arnhem, 1949
• The Photosphere en Photometry of the Moon, in G.P. Kuiper, The solar system, Chicago, 1953-) dl. I, 88-185 en dl. III, 213-248
• Forty Years of Solar Spectroscopy, in C. de Jager, The solar spectrum, Dordrecht, 1965, 3-25.
• Practical Work in Elementary Astronomy, Reidel, Dordrecht, 1969 (prakticumproeven)

Van het werk van Minnaert geniet De natuurkunde van 't vrije veld ruime bekendheid.

Minnaertgebouw in Utrecht.

• Op De Uithof, het universiteitsterrein van de Universiteit Utrecht, is een gebouw naar Minnaert genoemd. In dit Minnaertgebouw is het departement Natuur- en Sterrenkunde van de faculteit Bètawetenschappen gehuisvest.
• In de wijk Sterrenburg te Dordrecht is er een straat naar Minnaert vernoemd. De Minnaertweg is de hoofdweg voor enkele aangelegen straten (ringen).
• Wetenschappelijke erkenningen:
  • De Adionmedaille van de Association pour le Développement International de l'Observatoire de Nice, 1964.
  • De gouden medaille van de Royal Astronomical Society, 1947.
  • De Bruce-medaille van de Universiteit van Chicago, 1951.
• The Minnaert correction (or Minnaert albedo)
• De maankrater Minnaert
• De planetoïde #1670 Minnaert

• Lynch, David & Livingston, William: Light and color in nature, Cambridge University Press, 1995, vertaald als Licht en kleur in de natuur, Veen Magazines, Diemen, 2006

In De Aanslag van Harry Mulisch wordt De Natuurkunde van 't Vrije Veld genoemd:

• C. DE JAGER, In memoriam prof. dr. M.G.J. Minnaert, in: Jaarboek van de Koninklijke Vlaamse Academie voorWetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België, 1970.
• L. BUNING, Marcel Minnaert, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, T. VI, 1974.
• Daniel VANACKER, Het aktivistisch avontuur, 1991.
• Daniel VAN ACKER, Marcel Minnaert, in: Wetenschappelijke Tijdingen, 1994.
• Luc VANDEWEYER, Marcel Minnaert, in: Nieuwe encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998.
• L. MOLENAAR, Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970 De rok van het universum, 2003
• L. MOLENAAR, Marcel Minnaert, astronoom en natuuronderzoeker, De Biltse Grift 16:93-102, 2007.