Madame de Pompadour

Ze werd geboren als Jeanne-Antoinette Poisson en er wordt gezegd dat ze de buitenechtelijke dochter was van Charles François Paul Le Normant de Tournehem, een rijke belastingpachter, die haar wettelijke voogd werd nadat haar officiële vader na een schandaal het land werd uitgezet. Haar jongere broer was Abel-François Poisson de Vandières, die later de markies van Marigny werd.

Ze werd op 19-jarige leeftijd (1741) uitgehuwelijkt aan Charles-Guillaume Le Normant d'Étiolles, een neefje van haar voogd. Ze kreeg twee kinderen met hem, een jongen die een jaar na zijn geboorte overleed, en een meisje, Alexandrine-Jeanne (10 augustus 1744).

Uit schilderijen blijkt dat ze werd gezien als een mooie vrouw, en daarnaast was ze populair in de gegoede Parijse kringen.

In 1745 werd zij de maîtresse van de Franse koning Lodewijk XV, nadat een groep hovelingen en financiers (de bankiers Pâris, kardinaal de Tencin en maarschalk de Richelieu) haar onder de aandacht van de koning hadden gemanoeuvreerd, om via een nieuwe maîtresse invloed op de koning te verwerven. De vorige koninklijke maîtresses, in het bijzonder Marie-Anne de Mailly-Nesle hadden macht over politiek en benoemingen uitgeoefend.
In februari van dat jaar werd ze uitgenodigd voor een gemaskerd bal ter ere van de trouwerij van de zoon van de koning. In maart was ze al een veelgeziene gast en 's konings maîtresse. De koning gaf haar woonruimte in Versailles. Hij kocht ook Pompadour voor haar, de eerste van zes woningen. In juli kende hij haar de rang van markiezin van Pompadour toe, en scheidde haar voor de wet van haar man. Op 14 september werd ze officieel aan het hof voorgesteld.

Madame de Pompadour was een intelligente vrouw, haar smaak - en die van de koning - deed de in die tijd florerende rococo-stijl evolueren naar een soberder stijl, die eigenlijk onterecht Lodewijk XVI genoemd wordt: een van de schitterendste voorbeelden van de Lodewijk XVI-stijl, het Petit Trianon, werd door Lodewijk XV voor haar gebouwd. Ze bestelde behang bij Jean-Baptiste Réveillon, die snel een eigen fabriek begon. Madame had een grote interesse in literatuur. Voordat ze aan het hof verscheen had ze al contact met Voltaire. Haar invloed op de Franse politiek wordt overdreven. Volgens historicus Combeau hield Lodewijk XV zijn persoonlijke levenssfeer en de politiek strikt gescheiden, en was haar invloed onbestaand. Niettemin wordt ze vaak, en mogelijk onterecht, genoemd bij benoemingen van haar gunstelingen, en als steun aan de hertog van Choiseul tegenover de koning. De hertog, minister van Buitenlandse Zaken, was voorstander van de verschuiving in de Franse buitenlandse politiek: weg van de opkomende onbetrouwbare mogendheid Pruisen ten gunste van Frankrijks aartsrivaal, de Oostenrijkse Habsburgers. Dit leidde uiteindelijk tot de Zevenjarige Oorlog, die slecht afliep voor Frankrijk en waar ze publiekelijk voor verantwoordelijk werd gehouden. Zorgvuldige afweging van de Europese politieke situatie maakt evenwel duidelijk dat een oorlog met het agressieve Engeland onvermijdelijk was, en dat Lodewijk XV wist dat hij de vrede niet kon bewaren in de alliantie met Pruisen - de rol van Madame de Pompadour was hier zeker niet doorslaggevend.

Van Madame de Pompadour zou de historische uitspraak Après nous le déluge! ("Na ons de zondvloed!") zijn, woorden die zij tegen Lodewijk XV gezegd zou hebben, toen deze zich na de nederlaag tegen de Pruisische koning Frederik de Grote in de slag bij Rossbach (1757) buitengewoon ongerust toonde.

Il ne faut point s'affliger. Vous tomberiez malade. Après nous le déluge!

Samen met haar broer, de markies de Marigny, plande ze de bouw van gebouwen zoals de Petit Trianon en andere rond de Place de la Concorde. Haar gok- en speelwoede was groot, maar was voor haar tijd zeker niet uitzonderlijk. Door haar invloed op de koning werd zij de beschermster van grote kunstenaars en schrijvers, onder meer van Diderot en diens Encyclopédie. Madame de Pompadour stichtte de beroemde porseleinfabriek van Sèvres. Maar ook toonde zij, net als vele anderen in die tijd, groot enthousiasme voor de romantische ideeën van de filosoof Jean-Jacques Rousseau en diens "terug naar de natuur!". Het inspireerde haar kippen te gaan houden in de tuinen van het kasteel van Versailles.

De relatie met Louis XV bleef overeind tot haar overlijden op 42-jarige leeftijd aan tuberculose.

• Margaret Crosland, Madame de Pompadour: een leven van macht en verleiding. Vertaling Bonella van Beusekom. (2004) ISBN 90 391 0888 9
• Nancy Mitford, Madame de Pompadour. Vertaling Clara Eggink. (1955/1968/1990) ISBN 90 254 6832 2

• Madame de Pompadour-site

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Madame de Pompadour op Wikimedia Commons.