Lutetia (lettertype)

Lutetia is een lettertype, ontworpen door Jan van Krimpen voor de lettergieterij Enschedé te Haarlem.

De Lutetia Romein stamt uit de jaren 1922-1923. De cursieve variant is van 1924-1925.[1]

De benodigde punches voor de matrijzen werden door punch-cutter Rädisch met de hand gemaakt naar het ontwerp van Van Krimpen. Na het vijlen en bewerken van de ijzeren staafjes, werden de punches gehard, en daarna in het koper van de matrijs geperst. Meestal had een punch-cutter zeer veel invloed op het uiteindelijke resultaat. De eerste versie naar de tekeningen, die Van Krimpen aan Rädisch had geleverd, waren naar het oordeel van Sem Harz heel succesvol,[2] maar Van Krimpen zag dat anders: hij wilde zelf de volledige controle over het ontwerp houden: er kwam een tweede versie, alle punches werden opnieuw gemaakt, en die versie werd uiteindelijk in productie genomen door Enschedé. Naar de mening van Harz is die versie "zeker onberispelijk in zijn uiteindelijke vorm, maar heeft het een enigszins hoogdravend uiterlijk, dat in de eerste vorm afwezig is".[3]

De letter veroorzaakte een "sensatie" in de kringen van letterontwerpers in die tijd.[4]

De benodigde punches om de matrijzen te kunnen maken nodig voor de productie van de loden letter, werden in die jaren nog heel traditioneel met de hand gemaakt door de heer Rädisch naar het ontwerp van Van Krimpen. Na het vijlen en bewerken van de ijzeren staafjes, werden de punches gehard, en daarna in het koper van de matrijs geperst. Meestal had zo'n punch-cutter persoonlijk ook zeer veel invloed op het uiteindelijke resultaat, maar Van Krimpen wilde zelf de controle over het uiteindelijke resultaat behouden.[5]

De Engelse firma Monotype wilde ook wel een versie van de letter uitbrengen. In een review in "The Fleuron" beschreef Stanley Morison de letter als: 'its singular beaty and clarity of form', volgens Morison,was de Lutetia geen "revival" van een historische letter maar een geheel nieuw ontwerp. Morison wilde de Lutetia ook voor Monotype als lettertype. Morison en W.I. Burch, de directeur van Monotype, zochten contact met elkaar in 1928.

Maar Van Krimpen had zo zijn bedenkingen, want bij Monotype werden de punches gemaakt met een panthograaf-machine, naar een voorbeeld. Het handwerk was vrijwel uitgebannen. Maar uiteindelijk gaf hij zijn toestemming. Dan was er nog de unit-indeling: de breedte van de letter wordt gemeten in veelvouden van 1/18-deel van de breedste letter, gemeten in kwart-pica-punt: de set. Monotype beloofde aanpassingen te doen zolang Van Krimpen nog bezwaren had. Van Krimpen had dan wel zijn toestemming gegeven om zijn ontwerp te laten bewerken voor machine-zetsel, maar later moest hij toch toegeven dat het resultaat beter was dan hij had verwacht. Wel gaf hij aan dat er nooit mee had ingestemd, als hij van tevoren had geweten hoe het zou lopen.

Naast de Monotype-variant van deze letter, was ook bij Lettergieterij Enschedé de handletter beschikbaar. Aangezien de letterhoogte en de lijning van deze twee varianten van elkaar verschillen, kon men die letters niet door elkaar in één zetsel gebruiken.