Les Misérables (boek)

De hoofdpersoon van Les Misérables is Jean Valjean, een man die 19 jaar in een strafkamp heeft gezeten om het stelen van een brood, met strafverlenging vanwege diverse vluchtpogingen. Na zijn vrijlating in 1815 ontmoet hij Bisschop Myriel. Valjean bekeert zich en stelt zichzelf ten doel een moreel goed mens te worden. Hij besluit opnieuw te beginnen en zijn verleden als Jean Valjean achter zich te laten. Onder de naam Madeleine werkt hij zich maatschappelijk op en brengt het zelfs tot fabrikant en dorpsburgemeester. Op een gegeven moment wordt dan de ziekelijke fabrieksarbeidster Fantine ontslagen. Voor Fantine, die maandelijks geld moet betalen aan de familie die voor haar dochter Cosette zorgt, is dat een ramp. Zodra Valjean/Madeleine echter van Fantines moeilijke situatie hoort, staat hij haar met raad en daad terzijde.

Valjean komt echter niet los van zijn verleden. Het wettig gezag blijft hem achtervolgen in de persoon van de politieman (en Valjeans oude gevangenisopzichter) Javert, die hem op het spoor komt en aanklaagt wegens oplichting. Daarop verliest Valjean zijn zorgvuldig opgebouwde maatschappelijke positie. Als Javert Valjean aan het ziekbed van Fantine komt arresteren, overlijdt Fantine aan een shock. Valjean weet echter te vluchten, redt een deel van zijn vermogen en gaat met Cosette naar Parijs. Daar leven ze een tijd lang gelukkig in een soort vader-dochterrelatie.

Hun idyllisch leventje wordt echter verstoord als Cosette verliefd wordt op Marius, een studentenleider tijdens de Parijse juni-opstand van 1832. Ook zit Javert Valjean inmiddels weer op de hielen. Valjean raakt in een tweestrijd of hij samen met Cosette moet vluchten voor Javert (en zo ook de liefde tussen Marius en Cosette moet dwarsbomen), of de opstandelingen moet helpen. Hij kiest voor het laatste. Er volgt een zware strijd op de barricades, waarbij in het kamp van Valjean en de studenten een aantal dramatische doden vallen, waaronder het eveneens op Marius verliefde meisje Éponine en de dappere straatjongen Gavroche. Valjean redt uiteindelijk zijn ‘rivaal’ Marius van de dood, “uit liefde voor Cosette”. Aan het einde van de strijd krijgt Valjean vervolgens de kans Javert neer te schieten, maar hij laat hem gaan, waarop Javert zelfmoord pleegt.

Marius herstelt van zijn verwondingen door de goede zorg van Cosette. Aanvankelijk weet hij niet wie hem gered heeft maar komt daar bij toeval achter als hij met Cosette wil trouwen. Als Marius na zijn huwelijk met Cosette echter achter de ware identiteit van Valjean als voormalig galeiboef komt, probeert hij aanvankelijk de banden tussen Cosette en Valjean te verbreken. Valjean wordt ziek van vertwijfeling. Als Marius echter hoort van alle goede daden van Valjean wil hij hem om vergiffenis vragen. Hij komt nog net op tijd om dit op het sterfbed van de 64-jarige Valjean te kunnen doen.

Les Misérables kan op meerdere wijzen worden getypeerd:

• Het is een groots opgezette, heterogene roman waarin vele historische en filosofische uitweidingen de toch al boordevolle intrige onderbreken. Het is een soort epos in proza, met name ook in zijn beschrijvingen van de Slag bij Waterloo en de Parijse opstand van 1832.
• Het is een sociale roman, met een sterke moraal. Hugo neemt het in zijn werk op voor de paria’s in de 19e-eeuwse maatschappij en richt een vlammende aanklacht tegen de samenleving en haar ‘meedogenloze’ wetten. Valjean is de incarnatie van het lijdende proletariaat, die een reeks eindeloze beproevingen moet ondergaan alvorens loutering en dood te vinden.
• Het is een realistische roman in de traditie van Honoré de Balzac, waarin geprobeerd wordt de gebeurtenissen zo veel mogelijk naar de werkelijkheid te beschrijven.
• Het is vooral ook een spannende en melodramatische avonturenroman, die zich laat lezen als een feuilleton.

Les Misérables werd vrijwel meteen na het verschijnen populair, met name bij het volk, en heeft die populariteit in feite tot op de dag van vandaag behouden. Het boek wordt nog steeds herdrukt, er zijn diverse verfilmingen van gemaakt en ook succesvolle musicals (zie: Les Misérables).

Les Misérables heeft in het 19e-eeuwse Frankrijk een niet te onderschatten rol gespeeld in de discussies over sociale hervormingen. Literair gezien wordt de waarde van het boek door critici soms getemperd vanwege het sterk moralistische karakter. Niettemin geldt het boek onder literatuurcritici nog steeds als het belangrijkste werk van Hugo, in elk geval als diens meest ambitieuze.

• Les Misérables (1917)
• Les Misérables (1925)
• Les Misérables (1935)
• Les Misérables (1952)
• Les Misérables (1958)
• Les Misérables (musical) (1980)
• Les Misérables (1982)
• Les Misérables (1995)
• Les Misérables (1998)
• Les Misérables (2000) (miniserie)
• Les Misérables (2012)
• Les Misérables (2018) (miniserie)

• A. Bachrach e.a.: Encyclopedie van de wereldliteratuur. Bussum, 1980-1984. ISBN 90-228-4330-0
• Victor Hugo: Les Misérables. Nederlands, Bruna, 1991. ISBN 90-229-7966-0

• (fr) Les Misérables op Alalettre
• (fr) Filmoverzicht Les Misérables